|
Чалавек Бог стварыў чалавека па сваім вобразе, падобнага да сябе, каб панаваў над рыбамі, птаствам, звярамі і зямлёю… «І стварыў Бог чалавека па сваім вобразе, - паўтарае Кніга Быцця, - па вобразе Божым яго стварыў; стварыў мужчыну і жанчыну. Пасля гэтага Бог благаславіў іх, кажучы ім: «Пладзіцеся і размнажайцеся, каб залюднілі зямлю і зрабілі яе сабе падуладнаю…» (пар. 1, 26-28). Біблійнае апісанне стварэння чалавека гучыць інакш, чым апісанне стварэння неба і зямлі разам з тым, што на іх знаходзіцца. Сапраўды, усё стварае Бог адным сваім словам, а гэта значыць, што ўсё існуе па волі Стварыцеля. Але толькі чалавек падобны да Бога, ёсць і павінен быць Яго вобразам. Кніга Быцця яднае падабенства чалавека да Бога з панаваннем над усім іншым, што Бог стварыў. З'яўляючыся вобразам Бога, чалавек павінен «рабіць зямлю сабе падуладнаю». Гэта, даверанае яму Богам заданне, указвае, што чалавек іншы за ўвесь навакольны свет і за астатнія жывыя істоты. Узяты з зямлі, ён, як і яны, істота цялесная, але разам з тым - істота свядомая і вольная. Ён можа пазнаць Бога, сваю залежнасць ад Яго і дадзенае Богам заданне. Чалавек можа гэтае заданне дабравольна выканаць і можа спрацівіцца Богу. З'яўляючыся целам, чалавек адначасова з'яўляецца духам з бяскрайнімі гарызонтамі. Ён імкнецца да абсалютнай Праўды і Дабра. Свет - гэта адпаведнае асяроддзе чалавека, месца яго ўсебаковай дзейнасці. Робячы свет падпарадкаваным сабе, чалавек павінен шукаць і знаходзіць у свеце думку і праўду Божую, а, значыць, у нейкай ступені працягваць стваральнае дзеянне Божае. Так зразуметая дзейнасць чалавека не павінна несці свету знішчэнне, але павінна служыць удасканаленню і развіццю свету, створанага для чалавека. Яна павінна таксама служыць і развіццю самога чалавека, які, дзякуючы працы, знаходзіць і фармуе ў сабе падабенства да Стварыцеля. Чалавек - гэта вобраз Бога як мужчына і жанчына, роўныя паміж сабою ў чалавечай годнасці і вартасці і ва ўзаемным саюзе. Як мужчына і жанчына, пачуў чалавек: пладзіцеся, насяляйце зямлю і рабіце яе сабе падуладнаю. Вобразам Божым з'яўляецца Хрыстус. Ён - новы і ў абсалютнай паўнаце ажыццёўлены вобраз Айца: з'яўляючыся чалавекам, Ён - Адзінародны Сын Божы. Грэшны чалавек, які сцёр у сабе вобраз Бога, удастойваецца ў Ім як бы паўторнага стварэння, паўторна атрымлівае Божае падабенства. «Глядзіце, якую любоў даў нам Айцец: былі мы названыя дзецьмі Божымі і сапраўды імі з'яўляемся… Умілаваныя! Мы цяпер дзеці Божыя, але яшчэ не выявілася, чым мы будзем. Ведаем толькі, што, калі аб'явіцца, то будзем да Яго падобныя, бо ўгледзім Яго такім, якім Ён ёсць» (пар. 1 Ян 3, 1-2). Гэта вытрымкі з Першага Ліста св. Яна Апостала. Але вера, што мы - дзеці Божыя, вынікае проста з Евангелля. Абвяшчаючы, што Бог - наш Айцец і што мы павінны звяртацца да Яго: «Ойча наш…», Езус абвяшчае, што мы - дзеці Божыя. Мы з'яўляемся дзецьмі Божымі, дзякуючы Езусу Хрысту. Ён адкупіў усіх людзей, г.зн., што ўсім даў магчымасць вызваліцца ад зла і граху, які знішчае сяброўства з Богам і паяднанне з Ім праз веру, надзею і любоў. Мы - дзеці Божыя ў Езусе Хрысце. Евангелле сведчыць, што Езус - і толькі Езус - з'яўляецца ўлюбёным, адзіным Сынам Божым. Ён - адзінародны, спрадвечны Сын Божы, які дзеля нас стаўся чалавекам. Адпушчэння грахоў і паяднання з Богам Айцом мы атрымліваем праз веру ў Езуса Хрыста, а значыць, праз паяднанне з Ім, адзіным Сынам. Дзякуючы гэтаму паяднанню з адзіным Сынам Божым, мы самі становімся дзецьмі Божымі: праз веру, надзею і любоў удзельнічаем у тым саюзе з Богам Айцом, які - у Духу Святым - яднае з Ім Яго Сына. Сын Божы ёсць Словам, як бы пазнаннем Божым; верачы, мы ўваходзім у гэта бясконцае пазнанне паміж Айцом і Сынам: «Ніхто не ведае Сына, апроч Айца; і Айца не ведае ніхто, апроч Сына, і каму Сын хоча адкрыць» (Мц 11, 27). Мілуючы Бога Айца разам з паслухмяным Яму ажно да смерці Сынам, мы ўваходзім у таямніцу іх узаемнай любові, якою з'яўляецца Дух Святы. «Калі любіце Мяне, споўніце Мае запаведзі. І я ўпрашу Айца, і Ён дасць вам другога Суцяшальніка, каб быў з вамі давеку» (Ян 14, 15-16). Толькі Езус - адвечны Сын Божы: Асоба Боская. Ніхто іншы з людзей, хоць бы і наймацней паяднаны з Богам, не становіцца Асобаю Боскаю. Каб падкрэсліць гэту істотную розніцу, гаворыцца, што мы з'яўляемся як бы абранымі дзецьмі Божымі. Аднак гэта не значыць, што імя дзяцей Божых, якое надае нам Аб'яўленне, у чым-небудзь разыходзіцца з праўдаю: «Называемся мы дзецьмі Божымі і сапраўды імі з'яўляемся». Грэх - гэта пратэст разумнага стварэння супраць Бога і, такім чынам, свядомае і свабоднае парушэнне Яго волі, якую аб'яўляе Ён у законах прыроды і ласкі ў сваіх запаведзях і ў голасе сумлення. Грахом, у поўным сэнсе, з'яўляецца парушэнне Божай волі ў важнай справе з цалкавітым усведамленнем і свабодаю дзеяння. Такі грэх называецца смяротным, паколькі выклікае смерць Божага жыцця ў чалавеку. Ён - «таямніца беззаконня» (2 Фес 2, 7): створаная Богам разумная і вольная істота паварочваецца ў гэтай сваёй свабодзе і нават у імя яе, супраць свайго Стварыцеля, і абдараваная Яго любоўю - пагарджае ёю і адкідвае. Тут трэба таксама звярнуць увагу на асноўнае імкненне кожнай істоты ў навакольным свеце да ўласцівай ёй дасканаласці. Значыць, такая воля Стварыцеля. Ствараючы чалавека і абдорваючы яго сваёю любоўю, Бог хоча таксама яго дасканаласці і шчасця, магчымага толькі ва ўзаемнай любові. Такім чынам, аб'яўленая чалавеку Божая воля не мае ў сабе нічога ад якойсьці навязанай, чужой яму волі і службы. Яна - указанне адзінага шляху, які вядзе да спаўнення і рэалізацыі чалавека ў любові да Бога і іншых людзей. Таму, супраціўляючыся волі і любові Божай, грэшачы, чалавек паварочваецца супраць сябе самога. Па меры таго, як супраціўленне гэтае працягваецца і становіцца радыкальным, наступае небяспека, што ў хвіліну смерці чалавек беспаваротна апынецца, насуперак сваёй самай глыбокай прыродзе і пакліканню, насуперак сваім сапраўдным памкненням, у стане свядомага і вольнага адхілення любові, які з'яўляецца станам вечнага асуджэння. Любоў да Бога і любоў да іншага чалавека па сваёй сутнасці тая ж самая: гэта жыццё для іншых. Не можна любіць Бога, не служачы людзям, а сапраўднае служэнне чалавеку - шлях да любові Бога, а, можа, ужо нават яе ў сабе хавае. Таксама і грэх - ці то прамое адмаўленне служэння Богу, ці чалавеку - абарочваецца заўсёды адначасова супраць любові Бога і супраць любові бліжняга. А стан асуджэння, як вынік граху, быў бы станам адхілення чалавекам, насуперак найбольш глыбокім сваім памкненням, усялякай любові: станам радыкальнай і беспаваротнай сканцэнтраванасці на самім сабе. Ад граху смяротнага трэба адрозніваць так званы грэх звычайны, які не з'яўляецца супраціўленнем волі Божай у тым, што істотна, альбо не з'яўляецца дзеяннем цалкам свядомым і вольным. Шляхам выйсця з граху і яго пераадоленнем для кожнага чалавека ёсць вера ў Езуса Хрыста і навяртанне. Ён з усёю магчымаю выразнасцю аб'явіў любоў Бога да чалавека і адначасова аказаў Богу поўную сыноўнюю паслухмянасць і любоў. Першародным грахом называецца грэх, у якім усе людзі, за выключэннем беззаганна пачатай Найсвяцейшай Панны Марыі, прыходзяць на свет. Грэх - гэта непаслухмянасць чалавека ў адносінах да Бога, у пэўнай ступені адмаўленне Яму ў сыноўнім падпарадкаванні, ігнараванне альбо разрыў сыноўняй сувязі з Богам. Бясспрэчна, што так зразуметага граху не можа ўчыніць той, хто не ўсведамляе таго, што робіць. Таму, калі мы гаворым пра грэх, у якім знаходзіцца кожны чалавек з першай хвіліны свайго жыцця, з хвіліны свайго зачацця, то не маем на ўвазе грэх, учынены асабіста ім, ані страту па яго ўласнай віне Божага сыноўства. Мы маем на ўвазе недахоп сыноўняй сувязі з Богам, выкліканы самою прыналежнасцю кожнага, хто прыходзіць на свет, да абцяжаранай грахом чалавечай сям'і. Гэты грэх называецца першародным, паколькі ім пазначана гісторыя чалавецтва з самага свайго пачатку. Кніга Быцця падае вядомы аповед пра непаслухмянасць Богу першых людзей, якія насуперак Яго наказу, паддаючыся спакусе вужа-шатана, спажылі плод з дрэва пазнання дабра і зла. Бог іх пакараў. Выгнаныя з раю, яны павінны былі пераносіць цярпенні і смерць. Узбудзілася ў іх пажадлівасць, і парушыліся іх узаемаадносіны (пар. Быц 3). Аповед гэты пераконвае, што ўсялякае цярпенне і сама смерць, пажадлівасць, якая ў чалавеку змагаецца з «законамі розуму», з «законам Божым», зло, якое чыняць адзін аднаму людзі, мае свае самыя глыбокія карані ў граху, г.зн. у непаслухмянасці Богу, у адыходзе ад Яго. Кніга Быцця тым самым абвяшчае, што грэх закранае кожнага чалавека з самага пачатку ягонага жыцця і вызначае стан усяго чалавецтва, паколькі пажадлівасці, цярпенням і смерці, якія, паводле Кнігі Быцця, з'яўляюцца вынікам граху, падвергнуты ўсе людзі. Кніга Быцця ўказвае на першых людзей, а значыць, на першых бацькоў як віноўнікаў гэтага граху. Праз сваю непаслухмянасць яны страцілі сыноўнюю сувязь з Богам. Усе людзі, іх нашчадкі, як бы наследуюць іх грэх, прыходзячы на свет без тае сыноўняй повязі з Богам, якая павінна была стаць іх лёсам. Аднак аповед пра грэх першых людзей прадказвае таксама будучую перамогу над шатанам, а значыць, і вызваленне з граху, на які шатан спакусіў чалавека. Гэтае вызваленне будзе здзейснена «жанчынаю і яе патомствам» (пар. Быц 3, 15). Такім чынам, перакананне ў першародным граху звязана з вераю ў добрую навіну аб адкупленні ўсяго чалавецтва Богам у Хрысце. Калі ўсе грэшныя, то ўсім патрэбна адкупленне і ўсе дасягаюць яго ў Хрысце, якога св. Апостал Павел параўноўвае з першым чалавекам. «Бо, як непаслухмянасцю аднаго чалавека многія зрабіліся грэшнымі, так і паслухмянасцю аднаго многія зробяцца праведнымі» (Рым 5, 19). Грэх - заўсёды акт канкрэтнага чалавека, гэтак як і добры ўчынак - заслуга таго, хто яго здзейсніў. Толькі канкрэтны чалавек, свядомая і вольная істота, асоба, можа паводзіць сябе добра альбо дрэнна і несці віну. Аднак часам чалавек апраўдваецца, што паступіў нядобра, паколькі гэта ад яго патрабавалася, паколькі апынуўся ён у сітуацыі, у якой не меў іншага выйсця, паколькі жыве ў такіх, а не іншых сацыяльных умовах. Так, як бы гэтыя ўмовы выклікалі зло, і чалавек мог на іх скінуць адказнасць за свае ўчынкі. У сувязі з гэтым гаворыцца пра «сацыяльны грэх» і падтрымліваецца перакананне, што змена да лепшых сацыяльных умоваў зрабіла б лепшымі і ўчынкі людзей. Папа Ян Павел ІІ у адгартацыі аб паяднанні і пакаянні вучыць, што выраз «сацыяльны грэх» мае розныя значэнні. Кожны грэх - сацыяльны, паколькі заўсёды, хоць бы і быў самым схаваным і ўнутраным, негатыўна ўплывае на іншых людзей, на Касцёл і на ўсё чалавецтва. Так адбываецца таму, што кожны чалавек паяднаны неспасцігальнымі сувязямі салідарнасці з іншымі людзьмі ў сваім асяроддзі, у супольнасці Касцёла, ва ўсёй чалавечай сям'і. Калі ён паводзіць сябе добра, то ўплывае добра, нават незалежна ад свае волі, на іншых, і становіцца лепшай уся чалавечая супольнасць. Калі паводзіць сябе дрэнна - «цягне за сабою Касцёл і, у некаторым сэнсе, увесь свет». І, урэшце, грахом сацыяльным называецца зло, якое пануе паміж рознымі чалавечымі супольнасцямі: у асяроддзі аднаго народу, паміж паасобнымі дзяржавамі, паміж блокамі дзяржаваў. Такое зло, кажучы коратка, не з'яўляецца грахом. Грахамі з'яўляюцца ўчынкі паасобных людзей, што зло гэтае складаюць: тых, хто даводзіць да такіх сітуацый, хто іх выкарыстоўвае, хто моўчкі іх падтрымлівае… Такім чынам, «у аснове кожнай сітуацыі граху, - вучыць Папа, - заўсёды знаходзяцца асобы, якія грэх учыняюць». І змена такой сітуацыі да лепшага заўсёды патрабуе навяртання паасобных людзей. У шырокім разуменні апраўданне - гэта спроба растлумачыць, абараніць сваю правату альбо законнасць. Прымаючы такое разуменне апраўдання, чалавек, які ўсведамляе свае грахі, не можа апраўдацца перад Богам: «Не правы прад Табою ніхто з жывых» (Пс 143, 2). Аднак Святое Пісанне пад апраўданнем найчасцей разумее дзеянне Божае, дзякуючы якому, чалавек з грэшніка і непрыяцеля Бога становіцца справядлівым, становіцца Яго дзіцем і прыяцелем. Прычым справядлівасць азначае тут не толькі адну пэўную дабрадзейнасць, а захаванне ўсяго закону Божага і святасць, якая ахоплівае ўсе чалавечыя паводзіны. Такім чынам, апраўданне адбываецца тады, калі Бог адпускае чалавеку яго грахі і, дзякуючы ласцы, робіць яго сваім дзіцем, якое Яму верыць, давярае і любіць Яго і тым самым яднаецца з Ім і ўдзельнічае ў Яго жыцці. І адно, і другое, г.зн. і адпушчэнне грахоў, і дараванне чалавеку ўдзелу ў жыцці Божым, - справа ласкі, нічым незаслужанай Божай любові. Калі чалавек нічым не можа заслужыць сабе апраўдання, то, аднак, пад уплывам Божай любові ён не застаецца пасіўным. Яго жывая вера - пачатак і аснова апраўдання. Жаль за грахі, абсалютны давер толькі Богу, урэшце, любоў да Бога, якая праяўляецца ў згодных з Яго воляю паводзінах, з'яўляюцца як плёнам любові, з якою Бог атуляе чалавека, так і праяўленнем яго асабістага, абсалютна вольнага адказу на любоў Бога. Чалавек, здольны на свядомыя, свабодныя ўчынкі, атрымлівае апраўданне, прымаючы Божую ласку. Аднак Бог апраўдвае таксама тых, хто яшчэ не здольны на свядомую дзейнасць. Так адбываецца пры хрышчэнні дзяцей. Удзел чалавека выражаецца тут у веры Касцёла і, асабліва, у веры і дзеяннях бацькоў, якія стараюцца ахрысціць сваё дзіця. Ласкаю, ці, дакладней, ласкавасцю, Святое Пісанне называе любоў і зычлівасць Бога ў адносінах да чалавека, якога Ён заклікае да жыцця вечнага, робячы сваім дзіцем, і збаўляе праз Езуса Хрыста, свайго Адзінароднага Сына. Бог чыніць гэта з любові, якой чалавек нічым не заслужыў. Створаны Богам чалавек не можа ніякім чынам заслугоўваць бясконцай Айцоўскай любові і прыязнасці свайго Стварыцеля і Пана, якая рабіла б яго «ўдзельнікам Божай прыроды» (2 П 1, 4) і ўздымала да ўдзелу ў Яго - звышнатуральным для чалавека - жыцці і шчасці ва ўзаемнай любові. Але не толькі самі адносіны Бога да чалавека называюцца ў Святым Пісанні ласкаю альбо ласкавасцю Бога, але таксама і ўсё тое, што Бог для чалавека ўчыняе, чым яго абдорвае. Ласка - гэта і пакліканне чалавека да жыцця вечнага, ласка - усынаўленне чалавека Богам, ласка - збаўленне праз Хрыста. Таксама і ўсё тое, што з гэтым звязана і ў чым гэта выяўляецца: Аб'яўленне, Касцёл, сакрамэнты… Ласкаю найчасцей называецца рэчаіснасць, якую ў чалавеку ствараюць Божая любоў і ласкавасць. Ласка - гэта вера, з якою чалавек прымае Божае пакліканне, і давер, з якім Яму пасвячаецца. Ласка - гэта ўзаемная любоў чалавека да Бога, які яму аб'яўляецца, што праяўляецца ў паслухмянасці Яго волі. Чалавек, які такім чынам яднаецца з Богам, сваім Айцом, становячыся Яго дзіцем і прыяцелем, удзельнікам Яго жыцця і Яго прыроды, знаходзіцца ў стане асвячальнай ласкі. Пры ўсім тым чалавек не быў бы здольны адказаць на Божую любоў, якая яму аб'яўляецца, адказаць менавіта праз веру, надзею і ўзаемную любоў, калі б не ахінала яго сама ласкавасць, з якою Бог аб'яўляецца чалавеку, калі б Бог яго не вёў. «Ніхто не можа прыйсці да Мяне, - чытаем мы ў Евангеллі словы Езуса, - калі яму не будзе дадзена Айцом Маім» (Ян 6,65). «Бо ласкаю вы збаўленыя праз веру; і гэта не ад вас - Божы дар» (Эф 2, 8). «Бо ўсе, Духам Божым ведзеныя, ёсць Сыны Божыя» (Рым 8, 14). Ласка Божая, дзякуючы якой чалавек здзяйсняе добрыя ўчынкі, называецца ласкаю ўчынкаваю. Праз веру ў Езуса Хрыста, Сына Божага, чалавек яднаецца з Богам-Айцом, становячыся Яго дзіцем і прыяцелем, а ў яго сэрцы пасяляецца Дух Божы. Пражыванне Духа Святога ў душы чалавека - метафарычны выраз, што азначае тую самую еднасць з Богам, на якую ўказваюць выразы «сыноўства Божае», альбо «сяброўства з Богам». Недастаткова сказаць: чалавек - дзіця Божае. Любоў паміж ім і Богам не носіць толькі рысы адносінаў дзіцяці да Айца. Таму ўслед за Святым Пісаннем гаворыцца, што Бог - гэта прыяцель і абраннік узаемна адданага Яму чалавека. Спасылаючыся на гэтыя разнастайныя формы любові, хочацца сказаць, што любоў паміж Богам і чалавекам - неспасцігальна вышэйшая, чым любая з іх і што нельга яе канчаткова акрэсліць ніякім чалавечым словам. «Пражыванне» азначае сямейную блізкасць, пазнанне сябе да канца, цесную сувязь, пайменны, асабовы саюз, не афіцыйны і не службовы. Так вось блізка знаходзіцца чалавек з Богам, дзякуючы Езусу Хрысту: не толькі ён становіцца дамачадцам Бога, але і наадварот - Бог становіцца дамачадцам чалавека, як бы пасяляецца пад яго бедным дахам. Бог становіцца сілаю чалавека, які знаходзіць у Ім апору так, як апораю для слабейшых дамачадцаў з'яўляецца хтосьці больш моцны маральна. Чалавек у кожную хвіліну можа звяртацца да Бога, звяртацца па імені, і мае шанец пазнаваць Бога з кожным разам лепей і бліжэй… Розныя біблійныя азначэнні сувязі чалавека з Богам дазваляюць выразіць яго адносіны да кожнай з Асобаў Божых: Айца, Сына і Духа Святога, хоць, зразумела, Бог адзін. Пра Езуса Хрыста, уцелаўлёнага Сына Божага, мы думаем як пра аднаго з нас, як пра нашага брата, які нас вядзе да Айца. Называючыся дзецьмі Божымі, мы думаем пра нашы адносіны да Бога - Айца. Пражыванне Бога ў чалавеку Святое Пісанне ахвотна паядноўвае з асобаю Духа Святога. Хоць Езус сказаў: «Хто любіць мяне, той спаўняе слова Маё; і Айцец Мой палюбіць яго; і Мы прыйдзем да яго і зробім сялібу ў яго» (Ян 14, 23), то і Евангелле ад Яна, і Лісты св. Паўла гавораць, што мы становімся «сялібаю» для Бога праз Духа (пар. Эф 2, 22), што «Бог паслаў у сэрцы вашыя Духа Сына Свайго, які кліча: Абба, Ойча!» (Гал 4, 6). Мы верым, што Дух Святы - персанальная любоў Айца і Сына; што Айцец і Сын - адно, даючы Духа Свайго; што, такім чынам, праз гэтага Духа, праз сваю любоў Айцец і Сын уваходзяць пад наш дах і што мы, не інакш, як у тым жа Духу, становімся дамачадцамі і Сына, і Айца. Святое Пісанне Старога Запавету гаворыць, хутчэй, пра святасць Бога, чым чалавека. Гэта Бог тройчы, г.зн., у самай высокай ступені, Святы. Гэта азначае, што Бог ёсць адзін адзіны, цалкам іншы, чым усё існае; Ён - па-над усім. Невымоўны, годны найвышэйшай хвалы. Маральную дасканаласць чалавека Стары, а таксама і Новы Запавет, называе справядлівасцю, праведнасцю. Напрыклад, у Евангеллі ад св. Мацвея чытаем, што св. Юзаф «быў чалавекам праведным» (1, 19). Азначэнне «святы» ў адносінах да людзей знаходзім у Лістах св. Паўла і св. Яна. Яны называюць святымі ўсіх хрысціянаў, як тых, што былі асвечаныя Богам. Бог іх выбраў (а, значыць, як бы аддзяліў ад іншых) у сваіх спрадвечных планах, а праз ласку веры і праз хрост былі яны абмытыя ад сваіх грахоў, каб стаць святымі і беззаганнымі перад Яго абліччам (пар. Эф 1). У сваіх паводзінах яны павінны выяўляць сваё абранне і адпавядаць свайму пакліканню і такім чынам не толькі быць, але і станавіцца святымі. На падставе Лістоў св. Паўла, асабліва Ліста да Галятаў, а таксама да Эфесцаў і да Філіпянаў можна скласці цэлы каталог паводзінаў і дабрадзейнасцяў, уласцівых хрысціянскаму пакліканню (а гэта пакліканне скіравана да кожнага чалавека). Усе яны зводзяцца да аднаго: да любові Бога і бліжняга. Любоў - гэта самае вялікае і асаблівае прыказанне Хрыстовае. Ён наказвае сваім вучням, каб любілі адзін аднаго, як Ён іх узлюбіў - ажно да аддання жыцця. Наказвае любіць непрыяцеляў і прабачаць адзін аднаму ўзаемна пад пагрозаю не атрымання Божага прабачэння. Пры тым, любоў да Бога і да бліжняга з'яўляецца чымсьці тоесным. У гісторыі хрысціянства мы сустракаем пэўныя фальшывыя ўяўленні пра святасць. Часам яе атаясамліваюць з суровасцю жыцця і незвычайнаю аскезаю, яшчэ часцей - з доўгімі малітвамі, ці нават з атрыманнем Божых аб'яўленняў… Па сутнасці ж, святасць заснавана на любові: быць святым у хрысціянстве значыць больш за ўсё любіць Бога, а бліжняга - як самога сябе. Да такой любові пакліканы кожны чалавек. Кожны ў адпаведных яму ўмовах жыцця, адпаведным чынам можа гэтае пакліканне рэалізаваць. Ніхто на гэтым шляху не мае большых прывілеяў, чым іншыя. І толькі любоў вырашае, наколькі блізкі чалавек да Бога і ці варты ён вечнага збаўлення. Суровасць жыцця альбо пабожнасць павінны служыць толькі фармаванню любові і выказваць яе. Такому разуменню любові вучыць Другі Ватыканскі Сабор у 5 раздзеле Канстытуцыі пра Касцёл, які называецца «Пра ўсеагульнае пакліканне да святасці ў Касцёле». Вера - гэта прынцыповая пазіцыя чалавека ў адносінах да Бога, Каторы аб'яўляе яму сваю любоў і волю яго збаўлення. Верачы, чалавек цалкам аддаецца Богу як свайму Стварыцелю, Айцу і Збавіцелю. Такім чынам, вера - гэта не толькі прызнанне праўдаю таго, чаму навучае Касцёл, ані нават самога Божага Аб'яўлення, якое выражана ў Святым Пісанні, хоць адно і другое да яе належаць, вера - гэта асабістае, што сыходзіць з глыбіні сэрца, прыняцце Божай любові, акт узаемнага аддання Таму, каторы звяртаецца да чалавека. Вера - дар і ласка Божая. Усялякая ініцыятыва ў дыялогу, у які Бог уступае з чалавекам, аб'яўляючыся яму ў Езусе Хрысце, сыходзіць ад Бога. «Ніхто не можа прыйсці да Мяне, калі яму не будзе дадзена Айцом Маім» (Ян 6, 65). Вера - заданне і даручэнне сябе Богу з увагі на Яго самога, таму што той, каторы нам аб'яўляецца, - сама Праўда і Дабро. Аднак, разам з тым, вера - гэта разумная пазіцыя, паколькі Божае Аб'яўленне - сапраўднае. Яго вешчунамі былі людзі, пасланыя Богам і годныя веры: патрыярхі, прарокі і мудрацы Старога Запавету і, перш за ўсё, - Езус Хрыстус, Сын Божы. Сапраўднымі сведкамі Яго жыцця, смерці і змёртвыхпаўстання былі апосталы і сапраўдны Касцёл, на іх збудаваны. Вераю мы жывем у супольнасці вернікаў, г.зн. менавіта, у Касцёле. Веру мы прымаем ад тых, хто ўжо ўвераваў, і, перадусім, ад бацькоў. Кожны, хто верыць і жыве згодна з вераю, сведчыць пра яе і перадае яе іншым. Супольна мы перажываем і вызнаем веру ў малітве, у літургіі, у сумеснай дзейнасці, што сыходзіць з веры. Бо вера павінна быць крыніцаю і асноваю навяртання чалавека, г.зн. новага погляду на ўласнае жыццё і на ўсё, што чалавека акружае, крыніцаю і асноваю фармавання ўласных паводзінаў, згодна з пазнанаю воляю Божаю. Адданне Богу павінна знайсці выражэнне ў службе і любові да бліжніх. «Гэтак і вера, калі не мае ўчынкаў, сама па сабе мёртвая» (Ян 2, 17). Затое для веры, калі жыць ёю сур'ёзна і паслядоўна ва ўсіх учынках, няма нічога немагчымага: «скажыце гары гэтай: перайдзі адсюль туды, дык яна пяройдзе» (пар. Мц 17, 20). Надзея, гэтаксама як вера і любоў, - прынцыповая пазіцыя чалавека ў адносінах да Бога. Яна - вынік веры. Бог аб'яўляецца як Стварыцель, Пан і, адначасова, як любячы Айцец і Збавіцель, аб'яўляецца, як Той, каторы ўсё ведае, усё можа і, разам з тым, з'яўляецца самою любоўю і збаўляе ад усялякага зла. Калі мы верым у гэтага Бога, то не можам не давяраць Яму. Надзея - гэта чаканне ад Бога таго, што Бог сам абяцае чалавеку, чаканне спаўнення Яго абяцанняў. Стары Запавет гаворыць, што чалавеку, які зграшыў, Бог даў абяцанне збаўлення, а таксама, што Бог абсалютна верны сваім абяцанням. Божыя абяцанні і надзея на іх ажыццяўленне захоўваліся ў абраным Богам ізраільскім народзе, які паходзіў ад Абрагама. Прарокі Старога Запавету стаялі на варце адпаведнага разумення Божых абяцанняў. Яны абвяшчалі, што іх нельга канчаткова адносіць да часовага дабрабыту ізраільскага народу, вызваленага ад сваіх ворагаў, але да вечнага збаўлення ўсіх людзей, вызваленых ад маральнага зла, цярпення і смерці. Выбаўленне ізраільцянаў з егіпецкай няволі, а пазней і вавілонскай, было ў той перспектыве знакам усеагульнага збаўлення і вернасці Богу, у любові і магутнасці Якога трэба быць упэўненым, калі нават, у чалавечым разуменні, няма ніякай надзеі. Абяцанне ўсеагульнага і канчатковага збаўлення ад усялякага зла, ад граху і смерці выяўляецца праз Езуса Хрыста, каторы абвяшчае надыход Валадарства Божага, заклікае да навяртання, аздараўляе хворых, а, памёршы на крыжы, уваскрасае, запэўніваючы, што з Ім уваскрэснуць усе. Такім чынам, хрысціянская надзея кіруецца да Езуса Хрыста, да Яго збаўчай дзейнасці на зямлі моцаю Духа Святога. Гэта чаканне Яго паўторнага прыйсця ў хвале, напрыканцы гісторыі, калі Ён перадасць валадаранне Богу і Айцу (пар. 1 Кар 15, 24). Надзея - гэта ўпэўненасць у змёртвыхпаўстанні і жыцці вечным. Яна - не спадзяванне чагосьці, яна - давер камусьці і чаканне кагосьці. Надзея, гэтаксама як вера і любоў, - істотная рыса хрысціянскага жыцця і павінна кожны момант уплываць на яго. Бог Айцец, Сын Божы, Дух Святы, верачы якому, чалавек давярае, ужо цяпер рэалізуе дадзеныя абяцанні і вядзе ўсіх людзей да збаўлення. Будучы ў сваёй надзеі ўпэўненым у гэтым, чалавек здолее фармаваць сваё часовае жыццё ў перспектыве чакання Валадарства Божага. Любоў - гэта адпаведная пазіцыя чалавека ў адносінах да Бога і да іншых людзей. Аднак, перадусім, - гэта адносіны Бога да чалавека, аб'яўленыя нам у Езусе Хрысце. Езус знаходзіўся сярод «мытнікаў і грэшнікаў», сядаў з імі за адзін стол, абвяшчаў, што Бог іх любіць, як айцец блуднага сына, якога з нецярпеннем чакае і якому прабачае ўсё, як толькі той вяртаецца да яго. Сваю смерць на крыжы Езус ўсведамляе як праяўленне любові Бога, каторы «аддаў Сына Свайго Адзінароднага, каб усякі, хто веруе ў Яго, не згінуў, але меў жыццё вечнае» (Ян 3, 16). «Бог першы палюбіў нас», - абвяшчае святы Ян (пар. 1 Ян 4, 19). Бог нас палюбіў, калі мы былі яшчэ грэшнікамі, падкрэслівае св. Павел - той, які да таго, як увераваў і стаў апосталам, пераследаваў вызнаўцаў Езуса. Калі Бог нас любіць, то мы павінны адказаць Яму ўзаемнасцю на Яго любоў. Любоў да Бога не зводзіцца да мілага пачуцця. Яна павінна выяўляцца ў любові да людзей. Бо як жа хтосьці мог бы шчыра казаць, што любіць Бога, каторага не бачыць, калі б не любіў людзей, якіх бачыць (пар. Ян 4, 20). Любіць людзей - гэта таксама не значыць падтрымліваць мілыя пачуцці да іх альбо горача ў сваёй любові пераконваць. Любіць людзей - г.зн. служыць ім і прыходзіць з дапамогаю, не спадзеючыся мець з таго штосьці для сябе. Толькі такім чынам можна наследaваць Езуса. «Вось запаведзь Мая: любіце адзін аднаго, як Я палюбіў вас, - гаворыць Ён. - Ніхто не мае любові большай за тую, калі хто аддасць душу сваю за другаў сваіх» (Ян 15, 12-13). Наследаваць Езуса - гэта значыць любіць усіх людзей, таксама і непрыяцеляў, якім так трэба прабачаць іх віны, учыненыя ў адносінах да нас, як мы самі чакаем прабачэння Богам нашых грахоў. «І адпусці нам грахі нашы, як і мы адпускаем вінаватым нашым» (пар. Мц 6, 12). Такім чынам, любоў - гэта супрацьлегласць самалюбству, жыццё не для сябе, а для іншых. Любоў з'яўляецца абсалютнаю каштоўнасцю ў чалавечым жыцці, яна - жыццё чалавека. Бо ён здольны весці жыццё, годнае чалавека, толькі тады, калі перакананы, што хтосьці яго любіць і калі сам любіць іншых. Любоў з'яўляецца сутнасцю хрысціянства. Езус Хрыстус прыйшоў, каб абвяшчаць, што Бог любіць чалавека і што людзі павінны любіць адзін аднаго, становячыся такім чынам дзецьмі адзінага Айца ў небе. Любоў - гэта збаўленне. Грэх супрацьпастаўляе чалавека чалавеку. Людзі становяцца чужымі, ненавідзяць адны другіх, чалавек падымае руку на чалавека. Езус, абвяшчаючы любоў Бога і наказваючы ўзаемную любоў, збірае раскіданых дзяцей Адама, вызваляючы іх ад нянавісці і граху. Гэта шлях да збаўлення і вечнае збаўленне; жыццё ў супольнай любові з Богам і паміж сабою. Любоўю ёсць Бог: Айцец, Сын і Дух Святы, каторыя з'яўляюцца адным у любові. «Той, хто жыве ў любові, прабывае ў Богу, і Бог у ім» (пар. 1 Ян 4, 16). Годнасць чалавека вызначае яго выключную пазіцыю ва ўсім навакольным свеце. Толькі чалавек - істота свядомая і вольная і, дзякуючы гэтаму, ён пануе над матэрыяльным светам, над іншымі жывымі істотамі, пазнае і арганізоўвае ўсё дзеля свайго дабра. Толькі чалавек, карыстаючыся вопытам мінулых пакаленняў, усведамляе сваю гісторыю, вызначае сваю будучыню і творыць культуру, пераўтвараючы свет. Кніга Быцця гаворыць, што Бог стварыў чалавека па сваім вобразе, падобнага да сябе, наказваючы яму, каб апрацоўваў зямлю, рабіў яе сабе падуладнаю і панаваў над усім, што кольвечы было Богам створана (пар. Быц 1, 26-30). Свядомасць і воля, уласцівыя чалавеку, робяць яго аўтаномным прадметам дзейнасці. Пазнаючы сябе ў навакольным свеце і сярод рэчаў, чалавек вырашае і мае права прымаць рашэнні ў адносінах да сябе. Таму чалавечую годнасць абражае ўсё, што яго няволіць і прыніжае да ўзроўню прадметаў, якімі можна карыстацца. Абражае зняволенне з боку іншых людзей, але таксама з боку ўласных, незацугляных жаданняў ці памкненняў. Чалавеку, істоце свядомай і вольнай, іншы чалавек павінен свядома і дабравольна служыць. Менавіта як службу вызначае Езус Хрыстус сваё збаўчае пасланніцтва (пар. Мц 20, 28) і звяртаецца, каб кожны прыняў яго па сваім уласным рашэнні: «Навяртайцеся і верце ў Евангелле…» «Хто паверыць і ахрысціцца, збаўлены будзе…» (пар. Мк 1, 15; 16, 16). Годнасць чалавека вынікае з яго сувязі з Богам. Бог стварыў яго свядомаю і вольнаю істотаю, якая павінна панаваць над светам, стварыў «падобным да сябе». Бог хацеў мець у ім свайго сябра і сваё дзіця, аб'яўляючы яму сваю любоў і заклікаючы яго, каб адказваў на гэту любоў узаемнасцю: усім сэрцам сваім, і ўсёю душою сваёю, і ўсім розумам сваім» (Мц 22, 37). Калі чалавек трапіў у грэх, пэўным чынам парываючы сувязі, якія ядналі яго з Богам, «Бог паслаў Сына Свайго, каторы нарадзіўся ад жанчыны… каб мы маглі атрымаць усынаўленне» (пар. Гал 4, 4-5). Годнасць чалавека, яго вартасць у вачах Божых выяўляюцца не толькі ў тым, што ўцелаўлёны Сын Божы Езус Хрыстус аддаў за нас жыццё, але ўжо ў самой падзеі ўцелаўлення. «Сын Божы, - вучыць Другі Ватыканскі Сабор, - праз сваё ўцелаўленне пэўным чынам паяднаўся з кожным чалавекам» (КДК 22). Хрыстус хацеў, каб мы, дзякуючы веры, заўважалі годнасць і вялікасць кожнага чалавека, асабліва ўсіх убогіх, галодных, прагнучых, бяздомных, хворых, зняволеных… Ён хацеў, каб мы ў кожным з нашых братоў і сясцёр бачылі Яго самога: «…усё тое, што вы ўчынілі аднаму з гэтых меншых братоў Маіх, вы Мне ўчынілі» (пар. Мц 25, 40). |