Касцёл

Касцёл

Касцёл - гэта тыя, хто паверыў у Езуса Збавіцеля: Яго вучні, Яго вызнаўцы… Цяжка адною фразаю сказаць, што ёсць Касцёл. Нельга коратка пералічыць усе яго элементы і ўсе задачы, якія даверыў яму Езус, нельга коратка выказаць усю яго таямніцу.

Апостальскія Дзеі, апісваючы адною фразаю жыццё першых, навернутых у дзень спаслання Духа Святога вызнаўцаў Хрыста і, такім чынам, апісваючы жыццё першай хрысціянскай гміны, першапачатковага Касцёла ў Ерузалеме, указваюць на некалькі істотных тэзаў.

Давайце прачытаем: «І трывалі ў навуцы апостальскай, у супольнасці й ламанні хлеба, ды ў малітвах» (Дз 2, 42).

Навука апосталаў - гэта слова іх сведчання, Добрая Навіна, якую яны абвяшчалі аб збаўленні ўсіх людзей праз смерць і змёртвыхпаўстанне Езуса Хрыста. Дзеі гавораць, што першыя хрысціяне «трывалі» ў гэтай навуцы. Гэта значыць, што яны прынялі яе і супольна вызнавалі яе так, як іх навучылі і далей навучалі апосталы. Гэта азначае таксама, што яны прымянялі яе ў жыцці. Супольная і супольна вызнаваная вера з'яўляецца нечым вельмі важным для Касцёла.

Тут выяўляецца істотная роля апосталаў. Гэта яны навучаюць. Паводле іх слоў трэба верыць і згодна іх словам паводзіць сябе. Яны - настаўнікі і пастыры.

Першыя хрысціяне прабывалі таксама ў супольнасці. Супольнасць - гэта повязі аднае веры, надзеі і асабліва любові, бо па тым павінны ўсе пазнаваць вучняў Езуса, што яны любяць адзін аднаго (пар. Ян 13, 35); вузы, якія іх усіх яднаюць паміж сабою.

Ламанне хлеба азначае Эўхарыстыю, пастаяннае азнаменаванне і пастаяннае прыпамінанне таямніцы смерці і змёртвыхпаўстання Хрыста ў знаках братэрскага пасілку, так як распачаў гэта сам Пан Езус на Апошняй Вячэры. «Бо кожны раз, калі вы спажываеце хлеб гэты і п'яце келіх гэты, смерць Пана абвяшчаеце…» (пар. 1 Кар 11, 26).

Трывалі яны таксама на малітве, ушаноўвалі Бога. Люд Божы Старога Запавету адчуваў сябе пакліканым, каб «апавядаць аб хвале Бога» (пар. Іс 43, 21). Падобным чынам і сабраны вераю ў Хрыста новы люд Божы абвяшчае «цноты Таго, Хто паклікаў іх з цемры ў цудоўнае святло Яго» (пар. 1 П 2, 9). Маліцца, ушаноўваць Бога - гэта таксама істотнае заданне Касцёла.

Пачатак Касцёла

Касцёл - гэта тыя, хто паверыў у Езуса як Збавіцеля. Гэта вера яднае іх з Езусам і паміж сабою.

Пачатак Касцёлу даў Пан Езус, прызваўшы дванаццаць апосталаў. Выбраў іх і паклікаў так, як да сённяшняга дня збірае моцаю Духа Святога ўсё новых сваіх вызнаўцаў ва ўсіх кутках свету. Апосталы спадарожнічалі свайму Настаўніку, Пану, а ўрэшце і Сябру на шляхах абвяшчэння Евангелля, сталі сведкамі Яго смерці, супраць якой пратэставалі, і што яшчэ больш важна - сведкамі Яго змёртвыхпаўстання, у якое ім цяжка было паверыць і пра якое ніхто, акрамя іх, што блізка кантактавалі з Уваскрослым, не мог так дзейсна сведчыць (1 Кар 15, 5-6).

Смерць і ўваскрэсенне Езуса перафармавалі апосталаў у Касцёл. Толькі смерць і ўваскрэсенне Езуса аб'явілі апосталам з усёю яснасцю Божыя намеры здзяйснення канчатковага, эсхаталагічнага збаўлення ўсіх людзей з усялякай няволі, коранем якой з'яўляецца грэх. Толькі перажыванне смерці і змёртвыхпаўстання Езуса ўчыніла, што апосталы паверылі: Бог зрабіў Яго «Панам і Месіяй» (Дз 2, 36). Таму гаворыцца, што Касцёл нарадзіўся на крыжы.

Апосталы не павінны былі быць чалавечымі сведкамі чалавечага здарэння. Так як Езус, каб абвяшчаць Божае збаўленне, быў намашчаны Духам Святым, з якога Ён пачаўся і які сышоў на Яго ў часе хрышчэння ў Іардане, гэтак і апосталы, не сілаю свайго чалавечага пераканання і не сваім чалавечым уменнем, але дзякуючы напаўненню тым самым Духам Святым, Моцаю Божаю з вышыняў, маглі стаць сведкамі збаўлення, якое здзейсніў Бог праз смерць і змёртвыхпаўстанне свайго Сына, Езуса.

Таму лічыцца, што спасланне Духа Святога на апосталаў, паяднанае ў Дзеях Апостальскіх з жыдоўскім святам Пяцідзесятніцы (якое прыпадае на пяцідзесяты дзень пасля свята Пасхі) - гэта момант аб'яўлення Касцёла, пачатак яго жыцця і дзейнасці, якая будзе трываць да канца часаў і паўторнага прыйсця Пана.

Хрыстус - Галава Касцёла

Галава Касцёла - Хрыстус. Святы Павел у Лісце да Эфэсцаў гаворыць, што Бог-Айцец усё падпарадкаваў Хрысту, «а Яго самога ўстанавіў… Галавою Касцёла, які ёсць Яго цела» (пар. 1, 22).

Езус стварыў Касцёл, альбо супольнасць сваіх вучняў. Паклікаў першых сярод іх, апосталаў, якіх збіраўся паслаць на ўвесь свет, каб былі Яго пасламі. Вучыў іх узаемнай любові, даў ім уладу «звязвання і развязвання» (Мц 18, 18), прадказаў Пятру, што на ім збудуе свой Касцёл… Але калі пасылаў апосталаў на ўвесь свет, а сам ішоў на неба, адначасова абяцаў ім, што застанецца з імі «ва ўсе дні да сканчэння веку» (Мц 28, 20). Горача любімы Хрыстус не адышоў ад сваіх вучняў. Наадварот, Ён звязаны з імі так, як не было гэта магчыма пры Яго жыцці на зямлі. Ён не пакінуў свайго Касцёла, Ён прысутнічае ў ім і кіруе ім. Менавіта на гэта ўказвае выраз: Хрыстус - Галава Касцёла. Ані апосталы, ані пазней папы і біскупы, ніхто з тых, хто выконвае ў Касцёле якую-небудзь апостальскую ці пастырскую функцыю, не з'яўляецца наступнікам Езуса Хрыста, не вядзе далей справы, якую толькі Ён распачаў, але сваёю дзейнасцю і ўсім сабою служыць заўсёды жывому, дзейснаму Хрысту, ёсць знакам і сакрамэнтам горача любімага Пана, каторы пэўным чынам дзейнічае праз яго.

Як гэта Хрыстус робіць? Моцаю спасланага на апосталаў і спасылаемага пастаянна на ўвесь Касцёл свайго Духа, Духа Святога. Моцаю Духа Святога кіруе Хрыстус Касцёлам праз сакрамэнты, пастырскія паслугі і харызмы (Божыя дары). Вера ў тое, што сакрамэнты ўдзяляюць ласкі, азначае, што яны з'яўляюцца знакамі спаткання з самім Хрыстом. Хто аказвае адпаведную паслухмянасць пастырам Касцёла, той слухае самога Хрыста, згодна Яго словам, сказаным апосталам: «Хто слухае вас - Мяне слухае» (Лк 10, 16). Праз харызмы, г.зн. праз спецыяльныя Дары Духа Святога, Хрыстус прызывае ў Касцёле людзей, якія ўплываюць на яго форму, згодна з воляю Хрыста.

Збіранне Хрыстом Яго вучняў, вызнаўцаў, г.зн. стварэнне з іх супольнасці Касцёла, з'яўляецца знакам збірання Хрыстом усяго свету і нават усяго космасу. Бо нас выбраў Бог у Хрысце, - піша святы Павел да Эфэсцаў, - «дзеля ўпарадкавання поўні часаў, каб усё наноў паяднаць у Хрысце, як Галаве, тое, што ў нябёсах, і тое, што на зямлі» (пар. 1, 4.10).

Такім чынам, Хрыстус - гэта Галава Касцёла, але адначасова Ён - Галава ўсяго чалавецтва, цэнтр свету і космасу.

Дух Святы - душа Касцёла

Дух Святы - душа Касцёла. Так гавораць айцы Касцёла (напр., св. Аўгустын, св. Ян Хрызастом), параўноўваючы функцыю, якую выконвае ў Касцёле Дух Святы з функцыяй, якую выконвае душа ў целе чалавечым. Яны хочуць такім чынам наблізіць тое, што абвяшчае Святое Пісанне аб дзеянні Духа Божага, спасланага Езусам Хрыстом у супольнасці Яго вызнаўцаў.

Параўнанне Духа Святога з душою звязана з іншым параўнаннем, якое раней зрабіў святы Павел, гаворачы, што Касцёл - гэта Цела Хрыстова, у якім шматлікія і розныя члены выконваюць розныя функцыі, аднак утвараюць адно цела (пар., напр., 1 Кар 12, 12-31). Хрыстус - «Галава Цела - Касцёла» (пар. Кал 1, 18). Паколькі Касцёл - Цела Хрыстова, а Хрыстус - Галава Касцёла, то пэўным працягам гэтых азначэнняў з'яўляецца азначэнне Духа Святога як душы Касцёла, які ёсць Духам Хрыста і які сышоў на Яго і намасціў Яго сваёю прысутнасцю.

Аднак, што маецца на ўвазе, калі гаворыцца, што Дух Святы - гэта душа Касцёла? Што робіць Дух Святы ў Касцёле, калі так акрэсліваецца Яго роля? Дык вось, Святое Пісанне і хрысціянская традыцыя гавораць, што Дух Святы ажыўляе і яднае Цела Хрыстова - Касцёл (пар. КК 7). А менавіта так мы прывыклі гаварыць аб ролі душы ў адносінах да цела, у якім яна - умова жыцця.

На ўсіх веруючых Дух Святы разлівае жыццё Хрыстова, г.зн. жыццё Сына Божага, якое, па сваёй сутнасці, з'яўляецца жыццём вечным. Адбываецца гэта праз сакрамэнты. Сярод членаў Цела Хрыстовага існуе разнароднасць функцыяў і дароў. Аднак забяспечвае гэту разнароднасць адзін і той жа Дух Святы. Ён - крыніца ўсіх дароў і ўсе яны служаць агульнаму дабру. Тым самым Дух Святы з'яўляецца прычынаю дзейнасці ўсіх хрысціянаў і ўсяго Касцёла, асабліва ў той меры, у якой гэта дзейнасць ёсць праяўленнем любові, рэалізацыяй запаведзі і прыкладу самога Езуса Хрыста.

Такім чынам, чуючы азначэнне «Дух Святы - гэта душа Касцёла», трэба перш за ўсё разумець, што Касцёл - жывы і адзіны арганізм, паяднаны з Езусам Хрыстом, яго Галавою. Гэтае паяднанне, усё больш моцнае і поўнае, здзяйсняецца моцаю Духа Святога, які з'яўляецца Духам Хрыстовым.

Марыя - першаўзор Касцёла

Сувязь Маці Езуса Хрыста з Касцёлам як супольнасцю вызнаўцаў Яе Сына разнастайная. Марыя знаходзіцца сярод тых, хто паверыў у Хрыста, Сына Божага і Збавіцеля свету, Яна - у Касцёле. Маці Езуса становіцца Маці ўсіх, для каго Езус - брат. Яна - Маці Касцёла. Найбольш поўна паяднаная са сваім Сынам, першая Яго вызнаўца, якая супрацоўнічае з Ім дзеля збаўлення свету, Яна - першаўзор Касцёла. Так называе Яе святы Амброжы, адзін з айцоў Касцёла (IV ст.), уся хрысціянская традыцыя, а таксама Другі Ватыканскі Сабор (КК 63).

Найсвяцейшая Марыя Панна - гэта ўзор Касцёла ў сваёй веры, любові і дасканалым паяднанні з Хрыстом. Яна прымае з абсалютным даверам і пакораю звеставанне, што пачне з Духа Святога Сына Божага - Збавіцеля. «Благаслаўлёная паверыўшая, - чытаем у Евангеллі ад св. Лукі, звернутыя да Яе словы Эльжбеты, - бо збудзецца сказанае Табе ад Пана» (пар. 1, 45). У гэтай непахіснай веры Яна прымае ўсё, чаго ўсё жыццё Бог ад Яе патрабуе, як ад Маці Збавіцеля. Яна стаіць пад крыжам, удзельнічае сваёю прысутнасцю і супрацоўнічае з Сынам у справе збаўлення. Так праяўляецца Яе любоў да Сына і паяднанне з Ім: праз веру і адданне сябе да канца Божай волі.

У Марыі Касцёл «ужо дасягае дасканаласці, дзякуючы якой існуе без плямы ці заганы» (пар Эф 5, 27), і адначасова кожны хрысціянін, стараючыся перамагаць грэх і ўзрастаць у святасці, уздымае вочы да Тае, «якая свеціць усёй супольнасці выбраных, як узор дабрадзейнасцяў» (КК 65).

Марыя - узор Касцёла, як Дзева і Маці. Звеставанне аб тым, што Яна павінна стаць маці, Марыя прымае з надзеяй поўнага захавання свае беззаганнасці: «Як гэта будзе, калі я не знаю мужа?» (Лк 1, 34). Па волі Божай Яна становіцца маці без парушэння свае цнатлівасці. А ў сваёй непахіснай і бездакорнай веры Яна становіцца Маці Збавіцеля - Маці ўсіх Ім збаўленых. Так і Касцёл, - абвяшчаюць айцы Касцёла, - захоўваючы моцаю Духа Святога непарушную, чыстую веру і нараджаючы ў ёй сваіх дзяцей, у пэўным сэнсе наследуе Марыю, якая ў сваёй беззаганнай чысціні стала маці.

І нарэшце: Маці Хрыстова, узятая на неба, «спазнае ўжо хвалу, што датычыць душы і цела, будучы ўзорам і пачаткам Касцёла, які павінен дасягнуць свае паўнаты ў будучым веку». Тым часам, «пакуль не надыдзе дзень Панскі… Яна свеціць люду Божаму - пілігрымуючаму, як знак пэўнай надзеі і суцяшэння» (КК 68).

Маці Касцёла

Калі Найсвяцейшую Марыю Панну, Маці Езуса, мы называем Маці Касцёла, то выражаем веру і перакананне, што гэтаксама, як Яна дала жыццё Езусу, атуляла Яго любоўю і спадарожнічала Яму ўсім сваім сэрцам на Яго дарозе збаўлення свету ажно пад крыж, так Яна дае жыццё, атуляе любоўю і клапоціцца пра збаўленне кожнага з вучняў Яе Сына і нават кожнага чалавека, паколькі для збаўлення ўсіх людзей Езус прыйшоў на свет і аддаў сваё жыццё.

Так нам наказвае верыць само Святое Пісанне. Анёл, абвяшчаючы Марыі, што Яна стане Маці Езуса, называе Яго Сынам Найвышэйшага, Каралём з дому Давіда, «валадарству каторага не будзе канца» (пар. Лк 1, 31-33). Гэтыя азначэнні, узятыя са Старога Запавету, пацвярджаюць, што Сын Марыі будзе чаканым Месіяй і Збавіцелем. Найсвяцейшая Марыя Панна, згаджаючыся быць Яго Маці, такім чынам дае згоду быць Маці Збавіцеля. Тым самым Яна становіцца ўжо як бы Маці ўсіх тых, для збаўлення каторых Яе Сын прыходзіць на свет, а ў будучым аддасць сваё жыццё. Знакам Яе матчынага клопату пра людзей можа быць Яе заступніцтва перад Езусам у Кане Галілейскай (Ян 2, 3).

На крыжы Езус давярае Ёй свайго ўлюбёнага вучня Яна як сына. Яму наказвае лічыць Марыю сваёю Маці. «Гэта сын Твой», «гэта Маці твая» (Ян 19, 25-27). Хрысціянская традыцыя бачыць у святым Яне ўсіх вучняў Хрыстовых, для якіх, па Яго волі, Марыя будзе Маці.

Дзеі апостальскія паказваюць нам вучняў Езуса, якія пасля Яго ўнебаўшэсця «трывалі аднадушна ў малітвах і просьбах разам з жанчынамі і Марыяй, Маткай Езусавай» (Дз 1, 14). Цяжка ўявіць, што яны не адносіліся да Яе як да Маці. Міжволі і паўсюдна ўзнікаюць сярод вызнаўцаў Хрыста сыноўнія адносіны да Яго Маці, як да Маці іх усіх. Са старажытных часоў яны праяўляюцца ў просьбах аб Яе заступніцтве і малітвах, скіраваных да Бога. Аб дзейнасці гэтых просьбаў і малітваў сведчыць мноства месцаў, прысвечаных Яе ўшанаванню ў кожным хрысціянскім краі.

Марыя належыць Касцёлу, Яна - ягоны ўзор, бо Яна першая паверыла, была захаваная ад граху, верна трывала пад крыжам Езуса, была ўзята на неба. Яна ўказвае шлях, па якім павінны ісці ўсе… Але Яна таксама і Маці Касцёла. Ужо тым самым, што Марыя - Маці Хрыста, Яна дае ўсім жыццё, каторае ёсць Ён сам. Пад крыжам праз сваю веру і любоў, Яна яднала сваё цярпенне з Яго смерцю, якая несла Жыццё. Унебаўзятая, Яна ўдзельнічае праз сваё заступніцтва ў любові Бога, каторы «прагне, каб усе людзі былі збаўленыя» (1 Тым 2, 4).

Люд Божы Старога і Новага Запавету

Люд Божы - гэта біблійнае вызначэнне Касцёла. Чытаем, напрыклад, у Лісце св. Паўла да Тыта, што Хрыстус «даў Сябе за нас, каб выбавіць нас ад усялякага беззаконня і ачысціць Сабе народ выбраны, што рупіцца пра добрыя ўчынкі» (2, 14). Такім чынам, чуючы альбо чытаючы, што Касцёл - гэта люд Божы, трэба мець на ўвазе ўсіх тых, хто паяднаны ў Хрысце праз веру і хрышчэнне з Богам і паміж сабою, - яны з'яўляюцца адною братняю супольнасцю.

Вызначэнне люд Божы наказвае паглядзець на Касцёл у перспектыве гісторыі збаўлення. Наказвае заўважыць, што Бог не хацеў збаўляць людзей паасобку, наадварот, Ён хацеў утварыць з іх адзін народ, які б пазнаваў Яго ў праўдзе і свята б Яму служыў (КК, 9).

Каб гэта здзейсніць, Ён паклікаў найперш народ ізраільскі, вызваляючы яго з егіпецкай няволі і заключаючы з ім дамову пры пасрэдніцтве Майсея. Ён даў яму дзесяць запаведзяў і шмат падрабязных законаў, якія датычылі перш за ўсё Божага культу і справядлівасці паміж людзьмі. Ён навучаў выбраны народ праз прарокаў, якія паказвалі Божую волю ў яго гісторыі і прадказвалі канчатковае збаўленне ўсяго чалавецтва. З гэтага народу прыйшоў на свет Езус Хрыстус і з гэтага народу паходзілі апосталы - першыя прапаведнікі збаўлення ўсіх людзей, дзякуючы смерці і змёртвыхпаўстанню Езуса Хрыста.

Смерць і ўваскрэсенне Езуса замацавалі Новы Запавет паміж Богам і ўсім чалавецтвам. У пэўнай ступені яны сталі з боку Бога абавязкам да збаўлення ўсіх, хто паверыць у Езуса і Таго, хто Яго паслаў. Яны сталі аб'яўленнем, што Бог хоча збаўлення ўсіх людзей і ўсіх прызывае стаць Яго Народам.

У гэтай гістарычнай перспектыве ізраільскі народ называецца людам Божым Старога Запавету, а Касцёл - людам Божым Новага Запавету.

Думка пра Касцёл як пра люд Божы падштурхоўвае да роздуму таксама і пра канцовую рэальнасць, да якой Касцёл кіруецца: пра супольнасць збаўленых «з усіх плямёнаў і родаў, і народаў, і моваў» (пар. Ап 7, 9). Гэта канчатковая форма, якую набывае люд Божы - непазбежнае паяднанне людзей паміж сабою і з Богам - Збавіцелем усіх.

Люд Божы святарскі і прарочы

У Першым Лісце святога Пятра Апостала чытаем, што тыя, хто паверыў у Хрыста і прыняў хрышчэнне, «выбраны род, каралеўскае святарства, народ святы, людзі, адабраныя, каб абвяшчаць цноты Таго, хто паклікаў іх з цемры ў цудоўнае святло Яго» (пар. 2, 9). Азначэнні гэтыя паходзяць са Старога Запавету, з Кнігі Выхаду і з Кнігі прарока Ісаі, дзе яны былі ўжытыя ў адносінах да люду Божага Старога Запавету.

Народ гэты - Ізраіль, павінен быў, верачы ў адзінага Бога, аддаваць Яму хвалу праз паслухмянасць Яго запаведзям і складанне абавязковых ахвяраў. Гэта быў абавязак усяго народу Божага, які па гэтай прычыне называлі супольнасцю (альбо Касцёлам) Пана, людам святарскім. Такое ж самае азначэнне ўжывае св. Пётр у адносінах да новага люду Божага. (…) Новы люд Божы павінен утвараць святое святарства для складання духовых ахвяраў, прыемных Богу праз Езуса Хрыста (пар. 1 П 2, 5). Духовыя ахвяры - гэта ўсё тое, чаго патрабуе захаванне Хрыстовага закону любові. Гэта сапраўдны культ, які аддаецца Богу, і ўдзел у ахвяры, якую Хрыстус склаў Айцу з сябе самога, выконваючы Яго волю праз усё сваё жыццё, ажно да смерці на крыжы.

Першы люд Божы - Ізраіль - павінен быў абвяшчаць справу магутнасці Божай, якую ён сам на сабе зведаў на працягу сваёй гісторыі, пачаўшы з выхаду з егіпецкай няволі. Менавіта вызнаванне і абвяшчэнне велічы Бога ў Святым Пісанні называецца прароцтвам. Адсюль першы люд Божы быў людам прарочым. І зноў трэба падкрэсліць, што тым больш павінен ім быць новы люд Божы - Касцёл Хрыстовы. Ён павінен абвяшчаць справу магутнасці Таго, Хто ў Хрысце здзейсніў збаўленне не аднаго народу, але ўсіх людзей і не толькі з палітычнай няволі, але з няволі граху і смерці і «перанёс у Валадарства свайго ўлюбёнага Сына» (пар. Кал 1, 13).

Такім чынам, аддаванне Богу сапраўднай хвалы праз выкананне на працягу ўсяго жыцця Яго волі , аб'яўленай у Хрысце, і разуменне, што адбываецца гэта дзякуючы Хрысту, праз якога прыйшло да нас Валадарства Божае, - справа ўсяго люду Божага і кожнага хрысціяніна. Менавіта на гэта ўказвае назва : люд святарскі і прарочы.

Харызмы

Харызмамі называюцца дары, якія ўдзяляе Дух Святы так, як Ён гэтага хоча і каму хоча, дзеля дабра ўсяго Касцёла і чалавецтва.

Пра такія дары, што шчодра і са своеасабліваю бясспрэчнасцю з'яўляліся напачатку хрысціянства, мы чытаем у Дзеях Святых Апосталаў і ў Лістах св. Паўла. Апостальскія Дзеі гавораць нам, што ўдзяленне Духа Святога найперш апосталам, а пасля праз іх рукі тым, што паверылі ў Хрыста, праявілася ў дары моваў, аздараўлення, навучання… Святы Павел у Лісце да Рымлянаў пералічвае таксама дары прароцтва, пераканання, выканання ўчынкаў міласэрнасці, функцый старшых і дыяканаў (раз. 12). Акрамя таго ў Лісце да Карынцянаў Апостал гаворыць пра дар мудрасці, слова, веры, чынення цудаў, тлумачэння моваў… (1 Кар 12). Пра ўсе гэтыя дары сказана, што хоць яны розныя, але іх дарыцель адзін і той жа Дух, які такім чынам аб'яўляецца дзеля супольнага дабра. Бо, як у адным целе ёсць шмат членаў і кожны з іх выконвае ў ім сваю незамянімую ролю, гэтак жа, тлумачыць св. Павел, і ў Касцёле. Кожны мае свой дар, якім павінен служыць іншым.

Харызмы вельмі выразна праяўляюцца ў жыцці святых. Кожны з іх вылучаецца ўласцівым яму ўздзеяннем: альбо асаблівым дарам малітвы, альбо павучання, выхоўвання, альбо клопатам пра ўбогіх, хворых, бяздомных, альбо здольнасцю пераносіць цярпенні, уласнаю ўбогасцю і г.д.

Аднак харызмы - гэта не прывілей выбраных. Дух Святы ўдзяляе іх паўсюдна так, як сам удзяляецца ўсім веруючым. Калі мы рэдка сустракаемся з дарамі нязвыклымі, якія звяртаюць на сябе ўвагу, то, можа, больш каштоўныя дары звыклыя, непрыкметныя. Часта самі тыя, хто валодае гэтымі дарамі, не заўважаюць у іх спецыяльнага дзеяння Духа Святога, а бачаць толькі бясспрэчны абавязак, які проста выконваюць. Аднак трэба, верачы ў дзеянне Духа Святога, заўважаць таксама Яго дары ў сабе. Гэта дазваляе ўсвядоміць сваё ўласнае пакліканне ў Касцёле і ў свеце і тым самым больш ясна бачыць кола справаў, якія стаяць перад чалавекам, і больш мужна і дзейсна ім аддавацца.

У наш час ва ўсім хрысціянстве развіваецца так званы харызматычны рух, альбо рух адновы ў Духу Святым. Яго задача - зрабіць хрысціянаў больш чуйнымі на дзеянне ў іх Духа Святога і на Яго дары - харызмы…

Супольнае святарства

Люд Божы Першага Запавету быў названы «валадарствам святароў і народам святым» (Вых 19, 6). Адзін з ізраільскіх родаў, род Аарона з пакалення Левіта, меў прызначэнне служыць у святыні і складаць ахвяры. Прадстаўнікоў гэтага роду называлі святарамі ў асаблівым значэнні. Аднак, разам з тым, увесь ізраільскі народ - «валадарства святароў», паколькі ўсе, вызнаючы адзінага Бога і захоўваючы Яго закон, павінны несці Яму хвалу і абвяшчаць яе сярод іншых народаў.

Сярод люду Божага Новага Запавету, пакліканым вераю ў Езуса Хрыста, няма святарства на ўзор Ааронавага, гэтак жа як і няма аднае святыні і складання ў ёй ахвяраў. Ёсць адзін адзіны святар Новага Запавету - Езус Хрыстус, які ахвяраю ўласнага жыцця і сваёю паслухмянасцю Айцу ажно да смерці, прынёс Яму бясконцую хвалу, а ўсім людзям, сваім братам, - вечнае збаўленне. Увесь люд Божы Новага Запавету ўдзельнічае ў гэтым адзіным святарстве Езуса Хрыста. Святы Пётр піша пра гэта ў Першым Лісце, пераносячы азначэнні, якія ў Кнізе Выхаду адносіліся да ізраільскага народу, на вызнаўцаў Хрыста. Яны павінны, «як жывыя камяні складацца ў дом духоўны, святарства святое, каб прыносіць духоўныя ахвяры, любыя Богу праз Езуса Хрыста». Святы Пётр звяртаецца да іх: «Вы - выбраны род, каралеўскае святарства, народ святы, людзі, абраныя, каб абвяшчаць дабрадзейнасць Таго, Хто паклікаў вас з цемры ў цудоўнае святло сваё» (пар. 2, 5.9).

Як Хрыстус - Архісвятар - склаў Богу ў ахвяры ўласнае жыццё за збаўленне свету, так кожны хрысціянін павінен аддаваць Богу, слухаючы Яго волю, уласнае жыццё на службе для братоў. Гэта аддаванне Богу жыцця за братоў выяўляецца і фармуецца праз удзел у Эўхарыстыі, якая з'яўляецца пастаянным напамінкам пра Хрыстову «паслухмянасць ажно да смерці» і пра Яго змёртвыхпаўстанне.

Удзел усіх ахрышчаных у святарстве Хрыста называецца супольным святарствам свецкіх і духавенства. Такім чынам, яно не з'яўляецца ані святарствам, уласцівым толькі свецкім, ані ніжэйшай ступенню святарскай паслугі духавенства. Як свецкія, так і духавенства павінны рэалізоўваць усё сваё супольнае святарства, гэта значыць, аддаваць Богу сваё жыццё на службе бліжнім у залежнасці ад свайго канкрэтнага паклікання: свецкага, духоўнага альбо законнага. Выконваць супольнае святарства - значыць, рэалізоўваць сваё хрысціянства і не толькі ўласнае збаўленне, але і разам з Хрыстом збаўленне ўсяго свету.

Гэтае паяднанне хрысціянаў з Хрыстом - адзінае, якое ў Новым Запавеце называецца святарствам.

Адзіны люд Божы

Люд Божы Новага Запавету, гэта значыць Касцёл, ёсць і павінен быць адзін. Здаецца, што гэта супярэчыць факту існавання многіх Касцёлаў і хрысціянскіх супольнасцяў. Аднак, ва ўсведамленні хрысціянаў факт існавання шматлікіх Касцёлаў не адпавядае волі Езуса Хрыста. Факт гэты - гістарычная віна саміх хрысціянаў, і сёння ён павінен быць імі ж пераадолены. Такое ўсведамленне выяўляецца ў экуменічным руху. Разам з тым хрысціяне перакананыя, што многае яднае іх паміж сабою так, што, нягледзячы на падзелы, яны прызнаюць прынцыповую еднасць. Святое Пісанне сведчыць, што першапачатковая еднасць новага люду Божага абапіралася на волю Бога, «каторы напачатку стварыў адзін род чалавечы, і сваіх сыноў, што былі параскіданыя, вырашыў у канцы ў адно сабраць». З гэтаю мэтаю паслаў свайго Сына, Езуса Хрыста, «каб быў Настаўнікам, Валадаром і Святаром усім, Галавою новага і ўсеагульнага народу сыноў Божых». Урэшце, з тою ж мэтаю «Бог спаслаў Дух Сына свайго» (КК, 13). Хто шчыра верыць у Езуса Хрыста як Сына Божага і Збавіцеля, хто мае надзею на прыйсце Валадарства Божага, уваскрашэнне памерлых і жыццё вечнае, хто стараецца выканаць Хрыстову запаведзь узаемнай любові - робіць гэта, дзякуючы аднаму і таму самаму Духу Святому, якога ў людскія сэрцы спасылае Езус Хрыстус. Гэтаксама ўсе, што збіраюцца, каб супольна маліцца ў імя Езуса і на Яго памяць справаваць Эўхарыстыю - Вячэру Панскую - дзелячы паміж сабою адзін хлеб і п'ючы з аднаго келіха, чыняць гэта моцаю аднаго Духа Святога, каторага спасылае ім ад Айца Хрыстус і каторы іх усіх ажыўляе.

Можна пералічыць шмат іншых канкрэтных справаў і каштоўнасцяў, якія яднаюць паміж сабою ўсе, ці, ва ўсялякім выпадку, некаторыя хрысціянскія Касцёлы. І ўсё тое, што Касцёлы яднае, і згаданае ўжо імкненне да пераадолення таго, што іх раздзяляе, з'яўляецца сведчаннем прынцыповай еднасці люду Божага і пераканання, што павінен ён цярпліва імкнуцца да поўнай еднасці.

Усеагульны люд Божы

Да люду Божага, гэта значыць да Касцёла Хрыстовага, не належаць усе людзі і невядома, ці ёсць такая перспектыва ў Божых планах. З гэтага пункту гледжання, люд Божы не з'яўляецца ўсеагульным.

Аднак да люду Божага пакліканы ўсе людзі. Бог Айцец паслаў свайго Сына для збаўлення ўсяго свету (Ян 3, 16); Сын - Езус Хрыстус - разаслаў сваіх апосталаў, каб навучалі Евангеллю ўсе народы (Мц 28, 19). З гэтага пункту гледжання люд Божы - усеагульны.

Люд Божы - Касцёл - заўсёды ў гісторыі пераступаў тыя межы, у якіх, здавалася б, павінен быў знаходзіцца. У апостальскія часы выйшаў па-за межы Галілеі і Юдэі, каб распаўсюдзіцца па Рымскай імперыі. На парозе сярэднявечча выйшаў за межы імперый, якія ламалі варварскія народы, каб укараніцца сярод іх. Разам з адкрыццём і, на жаль, заваёваю Амерыкі, Касцёл выйшаў за межы еўрапейскага кантынента і сёння ў абедзвюх Амерыках мае больш вызнаўцаў, чым у Еўропе. Не такія шматлікія Касцёлы жывуць і пастаянна ўтвараюцца ў Афрыцы і Азіі. Прыкладам і сімвалам жыцця і развіцця Касцёла там, дзе датуль ён не быў вядомы, з'яўляецца маці Тэрэса з Калькуты.

Усеагульны Касцёл, які сабіраецца ва ўсіх, такіх розных краінах, і на ўсіх, такіх розных кантынентах, - адзін і той самы. Ён вызнае адну і тую ж веру, перададзеную апосталамі і закладзеную ў сімвалах веры. Тым, хто паверыў, Касцёл усюды ўдзяляе хрышчэнне ў імя Святой Тройцы. Таксама ўсюды збіраюцца хрысціяне, каб у Эўхарыстыі дзякаваць Богу за смерць і змёртвыхпаўстанне Езуса Хрыста, Збавіцеля ўсяго свету, і дзяліцца, як браты, адным хлебам, які становіцца Яго Целам. Таксама ўсюды пастырскую ўладу ў Касцёле ажыццяўляюць біскупы. Яны прымаюцца да калегіі біскупаў праз рукапалажэнне, так, як гэта было і ёсць з часоў апосталаў.

Усеагульны Касцёл, прысутны ў розных краінах, на ўсіх кантынентах - неаднародны. Дзе ён толькі ні знаходзіцца - становіцца Касцёлам таго кантыненту і таго краю. Святое Пісанне перакладаецца на ўсе мовы свету, літургічныя абрады маюць адпаведны характар, Маці Божая з дзіцяткам Езусам на абразах - Еўрапейка, Кітаянка, Негрыцянка… Таксама і касцёльнае права, укаранёныя хрысціянскія звычаі захоўваюць свае мясцовыя адрозненні. Таму - хоць Касцёл адзін і паўсюдны - гаворыцца пра многія: усходні і заходні, пра Касцёл у Еўропе, Амерыцы альбо Азіі, пра Касцёл у Польшчы, у Францыі, у Калумбіі ці на Філіпінах і нават пра столькі Касцёлаў, колькі ёсць дыяцэзій…

Межы люду Божага

Дзе праходзяць межы люду Божага? Хто яго ўтварае? Ці ўсе людзі?

Усіх людзей можна назваць людам Божым толькі ў тым значэнні, што ўсіх Бог прызывае, каб сталі Яго народам, гэта значыць, Касцёлам. Але толькі Касцёл - тыя, хто ідзе за Хрыстом - у Святым Пісанні называюцца людам Божым.

Да гэтага люду Божага цалкам належаць тыя, хто жыве Духам Хрыстовым, хто звязаны агульным вызнаннем веры, сакрамэнтамі, падпарадкоўваецца пастырскай уладзе біскупаў і Папы, захоўвае паміж сабою супольнасць. Так навучае Другі Ватыканскі Сабор, маючы на ўвазе католікаў.

Аднак, шмат элементаў Хрыстовага Касцёла прысутнічае таксама ў праваслаўных і евангельскіх Цэрквах. Гэтыя Цэрквы грунтуюць сваю веру на Святым Пісанні як Слове Божым, вызнаюць веру ў Бога і ў Езуса Хрыста як Сына Божага і Збавіцеля, удзяляюць хрышчэнне і справуюць Эўхарыстыю (праваслаўныя - усе сем сакрамэнтаў, так, як католікі), яны падобна моляцца і, перш за ўсё, асвячае іх адзін і той жа Дух Святы. Усё пералічанае ўказвае на сувязь вызнаўцаў гэтых Цэркваў з людам Божым.

Але і нехрысціяне маюць нешта супольнае з людам Божым. Перадусім, тыя, хто верыць у Бога, скажам, вызнаўцы юдаізму і мусульмане, якія разам з хрысціянамі ўшаноўваюць Бога як Стварыцеля, Пана і Суддзю, нават тыя, што не дайшлі яшчэ да яснага пазнання Бога, але шчыра імкнуцца да праўды і дабра і тым самым як бы звернуты да люду Божага… Такім чынам, межы люду Божага - Касцёла, не вельмі рэзкія. Калі ў яго цэнтры мы будзем бачыць католікаў (але не тых, што так толькі называюцца, а што жывуць Духам Божым), то заўважым, што з імі звязаны разнастайным чынам іншыя хрысціяне. Калі мы і іх уключым у гэтыя межы, то ў сваю чаргу нельга не заўважыць, што і вызнаўцы іншых рэлігій і бясконцае мноства людзей добрай волі, нават няверуючыя, як бы кіруюцца да гэтага люду Божага, да якога мы ўсе пакліканы.

Сцвярджэнне, што да люду Божага цалкам належаць толькі католікі, не азначае, што яны больш за іншых людзей звязаны з Богам. Сувязь з Богам заўсёды ідзе ў пары з вернасцю ўласнаму сумленню, а яна вядома толькі Богу. Католік, калі ён вызнаўца Хрыста толькі з назвы, можа быць далей ад Бога, чым няверуючы, які застаецца верным таму, што ў сумленні лічыць сваім абавязкам.

Касцёл - гэта супольнасць

Супольнасцю называецца саюз паміж людзьмі, які ўтвараецца з унутраных сувязяў паміж імі. Перадусім, гэта повязі крыві, а галоўныя чалавечыя супольнасці - сям'я і народ.

Супольнасцю называецца таксама Касцёл, хоць агромністая большасць тых, хто яго ўтварае, асабіста паміж сабою незнаёмыя і жывуць у розных, самых далёкіх кутках зямлі. Аднак яднаюць іх паміж сабою сувязі непараўнальна больш моцныя і больш глыбокія, чым повязі крыві: супольная вера, надзея і любоў. Яднаюць яны іх адначасова з Богам і паміж сабою, утвараючы з іх як бы адну Божую сям'ю. Яны становяцца адным цэлым у Богу, у якога вераць, якому давяраюць і якога любяць. Не толькі вера, надзея і любоў, але сам Бог іх яднае: жыве ў іх і атуляе іх сабою.

Пан Езус абяцае, што да таго, хто Яго любіць і захоўвае Яго навуку, Ён прыйдзе разам з Айцом і будзе ў ім прабываць (пар. Ян 14, 23). Ён абяцае таксама спаслаць на сваіх вучняў Духа Святога, каб быў з імі заўсёды (Ян 14, 16). Гэта ўзаемная сувязь. Той, хто верыць у Езуса Хрыста, у Таго, Хто Яго паслаў, яднаецца з Божаю Мудрасцю - з Сынам Божым, і тым самым удзельнічае ў таямніцы адвечнага паходжання Сына ад Айца. Той, хто ў паслухмянасці Езусу стараецца любіць Бога, яднаецца з Божаю Любоўю - з Духам Святым - адзіным дыханнем Айца і Сына, і такім чынам удзельнічае ў таямніцы Яго паходжання ад Абодвух.

Такія таемныя і звышнатуральныя сувязі, што яднаюць паміж сабою вызнаўцаў Езуса Хрыста ў адну супольнасць Касцёла - «Люд, паяднаны еднасцю Айца і Сына і Духа Святога» (КК, 4). Няма нічога дзіўнага, што гэта сувязь з Богам у Тройцы адзіным яднае паміж сабою людзей непараўнальна мацней і інакш, чым якія б то ні было звыклыя сувязі. І Касцёл - гэта супольнасць непараўнальна глыбейшая і іншая, чым супольнасць сямейная альбо нацыянальная.

Толькі вера дазваляе такім чынам паглядзець на Касцёл як на супольнасць, бо толькі вера можа ўвесці чалавека ў саюз з Айцом, Сынам і Духам Святым - Богам у Тройцы адзіным.

Калі мы так глядзім на Касцёл, то сягаем да яго таямніцы. Яна не прыцягвае штодня ўвагі саміх хрысціянаў, недаступная яна для тых, хто знаходзіцца па-за Касцёлам, але рознымі спосабамі яна пастаянна праяўляецца ў яго жыцці. Бо колькі разоў хрысціяне сваімі паводзінамі праяўляюць веру, надзею і любоў, столькі разоў праяўляецца гэта таямнічая сувязь, якая яднае іх з Богам Айцом праз Езуса Хрыста ў Духу Святым.

Касцёл - супольнасць супольнасцяў

Касцёл ва ўсім свеце - гэта адна супольнасць веры, надзеі і любові, бо яднае паміж сабою вызнаўцаў Езуса Хрыста, хто б яны ні былі і дзе б ні знаходзіліся. Гэта не азначае, што паўсюдны Касцёл - маналітная, прапагандаваная з цэнтра, арганізацыя. З самага пачатку Касцёл паўставаў, і так яно робіцца па сённяшні дзень, як Касцёл у вызначаным месцы, «мясцовы» Касцёл, як супольнасць тых, што тут вось паверылі ў абвешчанае ім Слова Евангелля. Апосталы абвяшчалі веру ў Езуса Хрыста ў розных, штораз новых месцах. Тыя, хто паверыў, збіраліся разам, каб слухаць апосталаў, удзельнічаць у Эўхарыстыі, як браты, узаемна дапамагаюць адзін аднаму. Яны ўтваралі Касцёл - супольнасць. Таксама ў Дзеях Апостальскіх і іншых пісаннях Новага Запавету мы чытаем пра Касцёл у Ерузалеме, у Антыохіі, Эфэзе ці Рыме… Святы Павел такім чынам адрасуе свае Лісты. Піша, напрыклад, «Божаму Касцёлу ў Карынце» (1 Кар 1, 2). У такой перспектыве паўсюдны Касцёл - не столькі адна супольнасць, колькі «супольнасць супольнасцяў», саюз любові, які яднае шмат мясцовых Касцёлаў. Такім чынам, мясцовыя касцёлы, якія пазней сталі называцца дыяцэзіямі - гэта не адміністрацыйна выдзеленыя часткі паўсюднага Касцёла, а іх пастыры - біскупы - не прадстаўнікі Папы. Яны - паўнапраўныя Касцёлы, у якіх, дзякуючы паслузе біскупа, што прадстаўляе пастырскую ўладу самога Хрыста, збіраецца супольнасць вернікаў, дзякуючы Слову Евангелля і справаванню Панскай Вячэры (пар. КК, 26). У супольнасці мясцовага дыяцэзіяльнага Касцёла, вызнаўцы Хрыста знаходзяць веру і літургію, выражаную моваю ўласнай культуры, знаходзяць шляхі любові, вызначаныя ў той сітуацыі, у якой яны жывуць, знаходзяць таксама пачуццё братэрства ў Хрысце, якое зліваецца з сацыяльнымі, нацыянальнымі і культурнымі сувязямі, што іх яднаюць…

Іншыя рысы супольнасці Касцёла праяўляюцца ў яшчэ меншых мясцовых супольнасцях - у парафіях. Гэта не мясцовыя касцёлы, паколькі душпастыры-пробашчы не нясуць у іх душпастырскую службу непасрэдна ад імя Хрыста, але ад імя свайго біскупа, як яго памочнікі. Аднак менавіта ў парафіях канцэнтруецца рэлігійнае жыццё вернікаў: катэхізацыя, сакрамэнты, нядзельная cвятая Імша… Часам, асабліва ў вясковых парафіях, людзі ведаюць адзін аднаго асабіста, звязаныя паміж сабою сваяцкімі, суседскімі альбо працоўнымі сувязямі. Сваёю вераю, надзеяю і любоўю могуць ахопліваць і пераўтвараць усё сваё жыццё так, каб быць разам з тым хрысціянскаю супольнасцю.

Малыя супольнасці

У першай фазе свайго развіцця Касцёл складаўся з малых братніх супольнасцяў, у якіх усе ведалі адзін аднаго, супольна маліліся, заахвочвалі да добрага і дзяліліся тым, што мелі. Першую такую супольнасць - «гміну» - утваралі ў Ерузалеме тыя, што паверылі сведчанню апосталаў пра Езуса і далучыліся да іх. Дзеі Апостальскія так апісваюць іх жыццё: «Трывалі яны ў навуцы апостальскай, у супольнасці й ламанні хлеба, ды ў малітвах… І ўсе веруючыя былі разам, і ўсё ў іх было супольнае; і прадавалі дабро сваё й дастаткі, і дзялілі між усіх, як каму трэба было…» (2, 42, 44-45).

Гэтаксама, як у Ерузалеме, невялікія хрысціянскія гміны паўставалі ўсюды, дзе дзейнічаў св. Павел. Сведчаць пра гэта яго Лісты і Дзеі Святых Апосталаў.

Колькаснае развіццё гэтых гмінаў, «спадчыннасць» хрысціянства ў наступных пакаленнях, пазней - месца афіцыйнай рэлігіі ў Рымскай імперыі, якое заняло хрысціянства, з цягам часу выклікалі перафарміраванне першапачатковых малых супольнасцяў у дыяцэзіі і парафіі. Па сутнасці, яны і надалей былі супольнасцямі, у якіх хрысціянаў ядналі паміж сабою найбольш істотныя сувязі веры, але па волі абставінаў яны не маглі даваць ім таго адчування супольнасці, якім з'яўляецца перажыванне і рэалізацыя свайго хрысціянства ў асабістым, непасрэдным кантакце з іншымі.

Гісторыя ж Касцёла сведчыць, што ніколі не бракавала хрысціянаў, якія рэалізацыю свайго хрысціянства паядноўвалі з якой-небудзь формаю жыцця ў супольнасці. Адбывалася гэта, перш за ўсё, у законах - у супольнасцях хрысціянаў, якія імкнуліся да евангелічнай дасканаласці праз захаванне трох умоваў: убоства, чыстасці і паслухмянасці.

Сёння спантанна і жыва паўстаюць у Касцёле шматлікія «малыя супольнасці», звязаныя, напрыклад, з рухам адновы ў Духу Святым альбо з аазісамі. Яны даюць адчуванне хрысціянскай супольнасці таксама тым, хто не адчувае паклікання да святарства альбо манаства і застаецца ў звычайных умовах сямейнага і грамадскага жыцця. Гэтыя малыя супольнасці, удзельнічаючы ў жыцці парафіі і дыяцэзіі, як бы дапаўняюць існуючыя структуры і супольнасці на велічыню непасрэднай, братняй, персанальнай лучнасці, якая так добра бачна ў пісаннях Новага Запавету.

Касцёл - Цела Хрыстова

Целам называе Касцёл святы Павел, напрыклад, у 12 раздзеле свайго Першага Ліста да Карынцянаў. Цела адно, хоць складаецца з шматлікіх членаў, і, наадварот: шматлікія члены цела не толькі, з увагі на сваю шматлікасць, але і дзякуючы ёй, з'яўляюцца адным целам. Святы Павел робіць акцэнт на еднасць цела, якая вынікае з узаемадзеяння яго членаў. Кожны з іх павінен выканаць уласную і адрозную функцыю, мэта якой - развіццё не яго самога, але развіццё ўсяго цела. Адсюль вынікае ўзаемазалежнасць і ўзаемная патрэба ўсіх членаў. Адсюль і еднасць цела, якая з'яўляецца плёнам іх дыферэнцаванай, але гарманічнай дзейнасці.

Гэты просты аналіз функцыянавання жывога арганізму служыць святому Паўлу для тлумачэння прыроды Касцёла. Кожны, хто паверыў у Хрыста і прыняў хрышчэнне, стаў членам Касцёла. Такім чынам, Касцёл налічвае шмат членаў, але з'яўляецца адзіным. Гэта еднасць вынікае з узаемадзеяння ўсіх ахрышчаных. Кожны з іх павінен выконваць тое, да чаго яго Бог паклікаў, і што служыць дабру і развіццю ўсяго Касцёла. Габрэі і грэкі, вольныя і нявольнікі, мужчыны і жанчыны… Апосталы і настаўнікі, тыя, каму дадзена сіла чыніць цуды і аздараўляць, начальнікі і тыя, хто служыць іншым сваёю рознабаковаю дапамогаю… ніхто не можа лічыць сябе непатрэбным і лішнім! Кожны спрычыняецца да дабра ўсяго Касцёла, жыццё і еднасць якога заснаваны на супрацоўніцтве ўсіх яго членаў.

Адсюль і ясна вызначаны шлях паводзінаў. Трэба верна выконваць сваё пакліканне і праяўляць узаемны клопат. Асабліва трэба клапаціцца пра «слабых» членаў… Плакаць з тымі, хто плача, радавацца з тымі, хто радуецца…

Калі Касцёл - цела, то, зразумела, Цела Хрыстова: гэта ў Яго ўсе вераць, у Яго былі акунутыя праз хрышчэнне. Ён Галава Цела - Касцёла. Ён яго ажыўляе і ім кіруе, пастаянна даючы яму свайго Духа. Ідучы далей за параўнаннем Касцёла да цела, айцы Касцёла называюць гэты Дух душою Касцёла. Ён адначасова ажыўляе ўвесь Касцёл і кожнага з яго членаў.

Касцёл - цела містычнае

Азначэнне «містычны», якое паходзіць з грэцкай мовы, перакладаецца як таямнічы, схаваны. У хрысціянстве - «таямнічы, звязаны з дзейнасцю Духа Святога». Старажытныя хрысціянскія пісьменнікі гаварылі пра містычны сэнс Святога Пісання, пра містычны характар літургіі, у якой справуецца таямніца збаўлення. Містычным Целам Хрыста называлі таксама Эўхарыстыю: Цела Хрыстова прысутнічае праз моц Духа Святога пад постаццю хлеба. У той час Касцёл нярэдка называлі сапраўдным Целам Хрыстовым.

У сярэднявеччы наступіла як бы замена гэтых азначэнняў. Абараняючы веру ў рэальную прысутнасць Цела Хрыстовага ў Эўхарыстыі, падкрэслівалася, што яна - сапраўднае Цела Хрыстова, а Касцёл усё часцей называлі Яго містычным целам. Упершыню афіцыйна ўжыў гэтае азначэнне ў стасунку да Касцёла папа Баніфацы VІІ у булле «Unam sanctam» (1302 г.).

У сучасны перыяд, калі ў адносінах да рэфармацыі, якая звяртала ўвагу на духовае вымярэнне Касцёла, каталіцкая тэалогія падкрэслівала яго грамадскі і інстытуцыйны характар, азначэнне «містычнае цела» адышло як бы ў нябыт. Яно вяртаецца ў апошнім стагоддзі разам з паглыбленнем усведамлення, што Касцёл - гэта таямніца. Яго можна знайсці ўжо ў энцыкліках Льва ХІІІ; Пій ХІІ прысвячае яму асобную энцыкліку «Mystici corporis» (1943); тлумачыць яго Другі Ватыканскі Сабор у канстытуцыі «Lumen gentium».

Ужыванае ў дачыненні да Касцёла азначэнне «цела містычнае», паводле энцыклікі Пія ХІІ, азначае, што ён не з'яўляецца целам ані ў сэнсе фізічнага арганізму, ані ў сэнсе сацыяльнай еднасці людзей. Еднасць вызнаўцаў Хрыста - Касцёл - гэта таямніца, якая вынікае з іх сувязі з Хрыстом і здзяйсняецца моцаю Духа Святога. Яны паяднаныя паміж сабою ў Хрысце непараўнальна мацней, чым члены якога б то ні было грамадства, і разам з тым ніхто не губляе ў гэтым паяднанні свае адметнасці, наадварот - развівае яе.

Касцёл - гэта містычнае цела Хрыстова, г.зн., што ўлюбёны Хрыстус - Галава Касцёла, дзейнічаючы моцаю Свайго Духа, фармуе паасобных людзей як дзяцей Божых не ў ізаляцыі адных ад другіх, але будуючы сваё Цела - Касцёл. Развіццё кожнага з членаў гэтага цела і развіццё ўсяго цела - непадзельныя. Пакліканне кожнага звязана з пакліканнем усяго Касцёла.

Святарства паслугі

Святарства паслугі (альбо іерархічнае святарства) - гэта ўлада і функцыя, якія выконваюцца ў супольнасці Касцёла. Паходзіць яно ад Езуса Хрыста, які паклікаў апосталаў абвяшчаць Евангелле і быць пастырамі для тых, хто паверыць іх словам.

Езус Хрыстус збіраў вакол сябе вучняў, сярод якіх выбраў дванаццаць, названых апосталамі (г.зн., у перакладзе з грэцкай мовы - «пасланнікамі»), каб сведчылі пра Яго жыццё, смерць і змёртвыхпаўстанне. Перад сваім унебаўшэсцем Ён паслаў іх, каб навучалі ўсе народы, удзяляючы ім хрышчэнне ў імя Айца і Сына і Духа Святога, вучачы іх захоўваць усё, што Ён ім наказаў (пар. Мц 28, 19-20).

У хуткім часе, у выніку павелічэння супольнасці вызнаўцаў Хрыста, паклікалі яны на дапамогу «сем дазнаных мужоў, поўных Духа Святога й мудрасці» (Дз 6, 3). Святы Павел у часе апостальскіх падарожжаў у гарадах, дзе ўтвараліся новыя хрысціянскія супольнасці, ускладаннем рук устанаўліваў «старэйшых» (грэцкае слова: presbyteroi - празбітары) альбо «дазорных» (грэцкае: episkopoi - біскупы), «каб кіравалі Касцёлам Бога» (пар. Дз 20, 28). З Першага Ліста да Тыматэя даведваемся яшчэ пра дыяканаў, якія выконвалі ў тагачасных супольнасцях - Касцёлах - пэўныя дапаможныя функцыі (грэцкае: diakonoi - прыслужнік). Такім чынам, у пасляапостальскі перыяд паўсюль, у кожным з мясцовых Касцёлаў, прыжылася трохступенная структура гэтых паслугаў: біскуп - празбітары - дыяканы. Яшчэ ў ІІ стагоддзі ў адносінах да біскупа і празбітараў пачалі ўжываць азначэнне «святар», і гэта з часам выклікала ўсведамленне таго, што ўвесь люд Божы з'яўляецца святарскім.

Важнае заданне трохступеннай паслугі ў Касцёле - пастаяннае збіранне людзей у супольнасці вызнаўцаў Хрыста і клопат пра еднасць гэтай супольнасці. Абвяшчэнне Евангелля абуджае і паглыбляе веру. Эўхарыстыя, якую справуе біскуп, альбо па яго наказе - празбітар, - гэта сакрамэнт еднасці і любові; душпастырская дзейнасць вядзе да тварэння супольнасці Касцёла праз любоў да кожнага чалавека.

Святарства паслугі перадаецца ў Касцёле праз абрад пасвячэння, які з'яўляецца адным з сямі сакрамэнтаў.

Біскуп

Біскупамі ў Касцёле называюць тых, хто па волі Хрыста, як наступнікі апосталаў, выконвае пастырскую службу. Езус сам сябе называў «добрым пастырам» (пар. Ян 10, 11) і святому Пятру наказваў пасвіць сваіх авечак (пар. Ян 21, 15-16). Такім чынам, апосталы, па прыкладзе Хрыста, павінны клапаціцца пра ўсё, што патрэбна для жыцця і развіцця Яго аўчарні - Касцёла.

Як сведчаць іншыя тэксты Евангелля, гэты пастырскі клопат ахоплівае абвяшчэнне Слова Божага, справаванне Хрыстовых таямніцаў у сакрамэнтах і кіраванне супольнасцю вызнаўцаў Хрыста. Апосталы, а пазней іх наступнікі - біскупы, удзельнічаюць такім чынам у траякай функцыі Хрыста: прарока, святара і валадара.

Назва «біскуп» (па-грэцку - episkopos, на лаціне - episkopas) абазначала ў паўсядзённай мове, з якой яна была ўзята, таго, хто чагосьці пільнаваў. У Дзеях Апостальскіх і Лістах святога Паўла гэтак называюцца кіраўнікі мясцовых Касцёлаў (пар. Дз 20, 28; 1 Тым 3, 1-7). Пасля адыходу апосталаў біскупамі называюць тых, хто, маючы давераны мясцовы Касцёл (сёння ён называецца дыяцэзіяй), адначасова, як апосталы, клапоцяцца пра абвяшчэнне Евангелля ва ўсім свеце. У пазнейшыя стагоддзі было прынята, што ў большых дыяцэзіях побач з адным біскупам, сапраўдным пастырам дыяцэзіі, якога называюць біскупам ардынарыем, ёсць яшчэ іншыя біскупы, якія з ім супрацоўнічаюць і дапамагаюць у выкананні яго паслугі.

Біскупства - гэта поўня сакрамэнту пасвячэння (яго ніжэйшыя ступені - прэзбітэрат і дыяканат). Яго ўдзяляюць іншыя біскупы праз ускладанне рук і малітву. Так апосталы прызывалі сваіх першых памочнікаў (пар. Дз 6, 6).

Біскупы ў сваіх дыяцэзіях прадстаўляюць Хрыста, які сам з'яўляецца Галавою свайго Касцёла. Яны дзейнічаюць моцаю Яго Духа, атрыманага ў сакрамэнце. Яны не з'яўляюцца прадстаўнікамі Папы, хоць гэта ён іх прызывае да біскупства, і яны павінны быць з ім у еднасці. Адзін Касцёл Хрыстовы, але ён прысутны і рэалізуецца ў кожным мясцовым Касцёле.

Калегія біскупаў

Усе біскупы, дзякуючы прынятаму біскупскаму пасвячэнню, захоўваючы еднасць з біскупам Рыма і паміж сабою, утвараюць адну калегію біскупаў, якая мае найвышэйшую і поўную ўладу ў Касцёле.

Калегія біскупаў - гэта працяг калегіі апосталаў. Евангеллі кажуць, што Езус паклікаў дванаццаць вучняў, каб яны ўсюды спадарожнічалі Яму. Яны складалі трывалы калектыў, вакол якога пазней павінна была збірацца супольнасць Езуса Хрыста - Касцёл. Таму Евангелле часта называе іх супольным імем - «дванаццаць». Усім разам Езус дае ім права ўдзельнічаць у сваёй уладзе (пар. Мц 18, 18), супольна пасылае іх на цэлы свет, каб былі Яго сведкамі і звестунамі Добрай Навіны аб Валадарстве Божым (напр., пар. Лк 24, 45-48), усіх разам адорвае сваім Духам (пар. Дз 2, 1-26). Галавою калегіі апосталаў Езус ставіць святога Пятра, на якім абяцае збудаваць свой Касцёл (Мц 16, 18-19) і якому давярае ўсіх сваіх авечак (Ян 21, 5-17).

Усюды, дзе ствараліся першыя хрысціянскія гміны, г.зн. мясцовыя Касцёлы, апосталы пакідалі кіраўнікоў, якім давяралі атрыманую ад Хрыста ўладу і якія пасля іх адыходу з гэтага свету, станавіліся іх наступнікамі: калегіяй біскупаў, што ўваходзіла ў ролю апостальскай калегіі. Наступнікам святога Пятра быў ад самага пачатку біскуп Рыма, паколькі святы Пётр быў першым кіраўніком Рымскага Касцёла і, як яго кіраўнік, аддаў у Рыме сваё жыццё за Хрыста.

Біскупы, як наступнікі апосталаў, утвараюць адну калегію, галавою якой з'яўляецца наступнік святога Пятра, біскуп Рыма - Папа. Асобныя біскупы - пастыры мясцовых Касцёлаў, у якія яны былі пакліканы, а супольна яны адказваюць за абвяшчэнне Евангелля ва ўсім свеце. Яны выконваюць гэтую ролю праз узаемны кантакт паміж сабою і ўзаемную дапамогу, «клопат пра ўсе Касцёлы» (2 Кар 11, 28), праз супрацоўніцтва на рэгіянальных і агульнакасцёльных сінодах, якія склікаюцца цяпер кожныя два гады на Ватыкане, на краёвых альбо рэгіянальных канферэнцыях епіскапатаў, а перадусім - на ўсеагульных саборах. Сваю калегіяльную ўладу яны заўсёды выконваюць пад кіраўніцтвам біскупа Рыма, Папы - галавы Калегіі біскупаў. Калегія, якая складаецца з шматлікіх біскупаў, пастыраў Касцёлаў у розных частках свету, адлюстроўвае размаітасць і ўсеагульнасць люду Божага, а яе еднасць выяўляецца ў тым, што кіруе ёю біскуп Рыма.

Пра калегію біскупаў гаворыцца ў Дагматычнай Канстытуцыі аб Касцёле (раздзел 3) Другога Ватыканскага Сабору.

Прымат

Прыматам называецца найвышэйшая ўлада, якую ў Касцёле ажыццяўляе наступнік святога Пятра, біскуп Рыма, г.зн. Папа.

Што датычыць ролі святога Пятра, то воля Езуса добра бачная ў Евангеллях святога Мацвея і святога Яна. Мацвей расказвае аб прызнанні Пятра, які на пытанне Езуса, за каго прымаюць Яго апосталы, адказаў: «Ты - Месія, Сын Бога Жывога». Езус, які ў іншых абставінах не хацеў, каб Яго публічна называлі Месіяй, цяпер прымае прызнанне Пятра як аб'яўленае яму Айцом. І ў сваю чаргу абвяшчае, кім будзе Пётр у Яго будучым Касцёле: «Ты - скала, і на гэтай скале Я збудую Касцёл Мой, і брамы пякельныя не перамогуць яго. І дам табе ключы Валадарства Нябеснага; і што звяжаш на зямлі, тое будзе звязана на небе; і што развяжаш на зямлі, тое будзе развязана на небе» (пар. Мц 16, 16-19).

У Евангеллі ад святога Яна мы чытаем аб тым, што Езус даверыў Пятру сваіх авечак: «пасі авечкі мае». Гэту пастырскую ўладу, альбо, дакладней, апеку над Хрыстоваю аўчарняю, Пан давярае яму пасля таго, як апостал тройчы прызнаўся ў сваёй любові да Яго: «Пане! Ты ведаеш, што я люблю Цябе» (Ян 21, 15-17).

Калі пасля смерці і праслаўлення Езуса апосталы ўтварылі першую гміну Яго вызнаўцаў, Пётр выконваў у ёй вядучую ролю. Пра гэта гавораць Апостальскія Дзеі: Пётр падае ініцыятыву папаўнення кола «дванаццаці», з якога адышоў Юда; ён першы прамаўляе ў дзень спаслання Духа Святога; ён здзяйсняе першы цуд.

Пётр дабраўся да сталіцы імперыі - да Рыма - і быў пастырам тамтэйшай гміны: стаў першым біскупам Вечнага Горада. Яго роля ў Касцёле пераходзіць да наступнікаў, да чарговых біскупаў Рыма. Гэта не Папа становіцца біскупам Рыма, але кожны біскуп Рыма з'яўляецца Папам.

Спосаб справавання папскай улады на працягу стагоддзяў змяняецца. Аднак яна заўсёды служыць захаванню еднасці веры і супольнасці паміж біскупамі і ўсімі вернікамі. «Робячы святога Пятра кіраўніком іншых апосталаў, Езус устанавіў яго вечнаю асноваю і бачным фундаментам абедзвюх гэтых супольнасцяў», - прызнаў Першы Ватыканскі Сабор, які ў 1870 г. урачыста абвясціў заўсёды жывое ў Касцёле перакананне ў найвышэйшай пастырскай уладзе наступнікаў святога Пятра.

Сінод біскупаў

Кожны біскуп адказвае не толькі за сваю дыяцэзію, але і нясе супольную адказнасць за ўвесь Касцёл. Гэтак, як напачатку апосталы, так пасля біскупы, іх наступнікі, утвараюць калегію, да якой ва ўсе часы адносяцца словы Хрыста: «Ідзіце на ўвесь свет і навучайце ўсе народы».

Клопат біскупаў пра лёс Евангелля ва ўсім свеце праяўляўся ўжо ў першых стагоддзях на супольных сустрэчах, якія насілі назву сінодаў. Часцей за ўсё гэта былі сіноды біскупаў пэўнага рэгіёну, напрыклад, паўночнай Афрыкі, паўднёвай Галіі і г.д. Яны вырашалі справы, важныя не толькі на гэтай тэрыторыі, але і ва ўсім Касцёле. У такім выпадку пастановы сіноду зацвярджаў Папа - біскуп Рыма. (…)

Побач з рэгіянальнымі сінодамі (пазней таксама краёвымі) маюць месца таксама дыяцэзіяльныя сіноды. Біскуп дадзенай дыяцэзіі склікае на такі сінод прадстаўнікоў усіх групаў вернікаў: святароў, законнікаў і свецкіх, якія раяцца па канкрэтных формах хрысціянскага жыцця і функцыянавання касцёльных установаў у дыяцэзіі.

Пасля апошняга - Другога Ватыканскага Сабору (1962 - 1965), Павел VІ устанавіў сінод біскупаў у яшчэ адной форме, якая датуль не практыкавалася. У ім удзельнічаюць прадстаўнікі ўсіх краёвых епіскапатаў, выбраныя ў залежнасці ад тэматыкі, якой прысвечаны сінод, а таксама біскупы, пакліканыя непасрэдна Папам, з улікам іх становішча альбо кампетэнцыі.

Сінод біскупаў склікаецца Папам у Ватыкане, як правіла, кожныя два гады. Папа таксама вырашае, якімі справамі павінен займацца сінод, бо ён выконвае ў адносінах да Папы дарадчую ролю. Гэта справы актуальныя, яны маюць вялікае значэнне для ўсяго Касцёла: напрыклад, шлюб і сям'я, катэхізацыя, сацыяльная справядлівасць, пакліканне свецкіх вернікаў…

Сінод біскупаў, прадстаўляючы мясцовыя Касцёлы з усяго свету, мае вялікае значэнне для ўсебаковага разумення разглядаемых спраў. Ён можа ўлічыць усе, часта вельмі розныя ўмовы, асяроддзі і культуры, у якіх абвяшчаецца Евангелле, прыкладае намаганні для таго, каб найбольш поўна і правільна правесці яго ў жыццё.

Свецкія вернікі

Большасць хрысціянаў - гэта людзі свецкія. Яны жывуць у «свеце», адданыя часовай дзейнасці, але як хрысціяне яны «не з гэтага свету». Праз веру і хрышчэнне хрысціяне звязаны з Езусам Хрыстом. У Ім яны становяцца дзецьмі Божымі і братамі ўсіх людзей. Вызнаючы смерць і ўваскрэсенне Езуса, хрысціяне павінны паміраць для граху, каб жыць для Бога. Яны павінны ісці за Езусам: святаром, настаўнікам, валадаром.

Сямейнае жыццё, штодзённая праца, адпачынак, цярпенні, якія прымаюцца з пакораю, - усё гэта, калі яно перажываецца ў еднасці з Езусам і ў веры, надзеі і любові - становіцца мілаю Богу духоваю ахвяраю.

Другі Ватыканскі Сабор у Канстытуцыі аб Касцёле вучыць, што менавіта на гэтым заснаваны ўдзел усіх хрысціянаў у святарстве Езуса Хрыста (КК 34).

Сведчаннем свайго жыцця хрысціяне становяцца «прапаведнікамі веры ў тое, на што яны спадзяюцца». Яны становяцца прапаведнікамі веры асабліва для сваіх дзяцей, для якіх прыклад жыцця бацькоў - адзінае ў сваім родзе і незамянімае сведчанне веры. Такім чынам, гэта з'яўляецца ўдзелам у настаўніцкай функцыі Хрыста.

Евангельскія каштоўнасці праўды, справядлівасці, любові, спакою хрысціяне павінны рэалізоўваць не толькі ў сваім уласным жыцці, але і ў жыцці грамадскім. Зрэшты, цяжка аддзяліць адно ад другога. Яны павінны клапаціцца, дбаючы пра сваю кампетэнцыю на кожнай пасадзе, каб матэрыяльныя каштоўнасці, здабытыя людскою працаю, адпаведна дзяліліся паміж усімі для агульнага развіцця ў чалавечай і хрысціянскай незалежнасці. Такая дзейнасць - гэта ўдзел у валадарскай функцыі Езуса Хрыста (КК 36).

Значыць, «жыццё ў свеце» альбо «свецкае жыццё» не чужое хрысціянству. Наадварот, хрысціянін павінен весці яго цалкам кампетэнтна і пераканана. Бо яно з'яўляецца для яго шляхам рэалізацыі хрысціянства. Свецкае жыццё ўводзіць хрысціяніна ў лучнасць з Хрыстом - святаром, настаўнікам і валадаром, у пабудову канчатковага Божага Валадарства.

Аднак, калі свецкія вернікі праз свой часовы ўдзел, які сыходзіць з веры, абвяшчаюць свет, што з'яўляецца іх галоўнаю задачаю, гэта не значыць, што рэлігійныя і касцёльныя справы павінны знаходзіцца па-за іх уплывам і належаць да сферы ўплыву выключна духавенства. У меру свае кампетэнцыі і згодна з тымі патрэбамі, якія ўзнікаюць, свецкія вернікі павінны супрацоўнічаць са святарамі, выказваючы ім свой пункт погляду, свае пажаданні, актыўна ўдзельнічаць у літургіі і ва ўсім жыцці мясцовага Касцёла. Яны нясуць разам з духавенствам супольную адказнасць за выкананне Касцёлам яго пасланніцтва.

Апостальства свецкіх

Апостальства - гэта натуральная пазіцыя кожнага хрысціяніна. Гэта сведчанне пра Хрыста як нашага Збавіцеля і Сына Божага, які збавіў нас праз сваю смерць на крыжы і, уваскрасаючы, перамог смерць. Такім чынам Ён адкрыў для кожнага чалавека брамы жыцця вечнага. Хто ў тым перакананы, той і міжволі, і свядома сведчыць аб гэтым. Як жа замкнуць у сабе гэту веру, якая надае новую форму чалавечаму жыццю? Як не абвяшчаць тым, хто не ведае, што Езус - яго Збавіцель? Што прабачэнне і жыццё вечнае, жыццё, годнае людзей, - гэта іх жыццё? Як не абвяшчаць, калі хтосьці раз ужо паверыў, што благаслаўлёныя тыя, што плачуць, прагнуць справядлівасці, захоўваюць чыстыя сэрцы, засяваюць спакой паміж людзьмі, зносяць пераследы дзеля Праўды?

Паколькі вера выражаецца ў прыняцці хрышчэння, таму ўжо хрышчэнне нараджае абавязак сведчання аб веры. Але не толькі хрышчэнне, - таксама і бежмаванне. Бежмаванне з'яўляецца сакрамэнтам, а значыць, знакам удзелу ў таямніцы спаслання Духа Святога. Езус Хрыстус спаслаў Яго на апосталаў, якія з гэтай хвіліны пачалі абвяшчаць, што Езус - гэта Збавіцель. Ён спасылае таго самага Духа Святога на кожнага свайго вучня, каб кожны ўсё больш станавіўся апосталам.

Таму ўсе пакліканы, каб абвяшчаць Езуса: духавенства і свецкія. А дзеля чаго столькі гаворыцца пра апостальства свецкіх?

Выклікана гэта гістарычнымі ўмовамі. У папярэдніх стагоддзях так падкрэслівалася роля, якую ў каталіцкім Касцёле павінна выконваць духавенства, што здавалася: свецкія вернікі абавязаны адзіна пасіўна падпарадкоўвацца іх кіраўніцтву. Толькі працэс дэхрысціянізацыі і секулярызацыі, які ахапіў Еўропу ў ХVІІІ і ХІХ стагоддзях, ясна паказаў, што самі святары не могуць выконваць апостальскай місіі Касцёла. І было адкрыта як бы наноў тое, што з самых пачаткаў Касцёла вызначала яго жыццё: усе, хто верыць, хто праз хрышчэнне ўдзельнічае ў смерці і ўваскрэсенні Хрыста, а праз бежмаванне - у спасланні Духа Святога, павінны сведчыць аб збаўленні чалавека.

Этапы развіцця гэтага ўсведамлення апостальскага абавязку свецкіх вернікаў ішлі ад паклікання Папам Піем ХІ апостальскай арганізацыі пад назваю Каталіцкай Акцыі, праз выказванні Пія ХІІ пра Касцёл як пра містычнае цела, актыўнымі членамі якога з'яўляюцца ўсе вернікі, ажно да Дэкрэту аб апостальстве свецкіх Другога Ватыканскага Сабору.

Спосабы апостальства такія розныя, як само чалавечае жыццё, у якім павінна выяўляцца вера. Апостальства праяўляецца не толькі ў слове, але і ў прыкладзе ўласных паводзінаў, якія пацвярджаюць, што сапраўдным хрысціянскім сведчаннем з'яўляецца любоў да іншага чалавека. Толькі яна ва ўсёй паўнаце паказвае Хрыста.

Асвячэнне свету

Выраз «асвячэнне свету» ўжывае Другі Ватыканскі Сабор у Канстытуцыі аб Касцёле, гаворачы аб пакліканні свецкіх вернікаў. «Яны жывуць у свеце, - вучыць сабор, - г.зн. сярод… справаў і абавязкаў свету, і ў звычайных умовах сямейнага і грамадскага жыцця, з якіх у пэўнай ступені складаецца іх быт. Туды іх Бог прызывае, каб, выконваючы адпаведныя задачы, кіруючыся евангельскім духам, яны спрычыняліся да асвячэння свету…» (КК, 31).

Гаворачы пра свет, Сабор мае «перад вачыма свет людзей альбо ўсю чалавечую сям'ю разам з усім тым, сярод чаго яна жыве» (КДК, 2), а, значыць, свет чалавека, яго гісторыі і культуры.

Асвячэнне свету азначае такі ўплыў на іншых людзей, на грамадскія адносіны, на ўсю культуру і тым самым на чалавечую гісторыю, каб усё «здзяйснялася і развівалася паводле думкі Хрыста і каб служыла на хвалу Стварыцеля і Адкупіцеля» (КК, 31).

Такім чынам, асвячэнне свету не грунтуецца на яго сакралізацыі. Калі якаясьці рэч альбо чалавек прысвячаюць сябе службе Божай (святыня, святар), тады гэта рэч альбо гэты чалавек перастаюць быць свецкімі. Але тое, што асвечана, а таксама асвечаны (і проста святы) чалавек, не перастае праз гэта быць свецкім. Асвячэнне свету не азначае таксама стварэння касцёльных установаў, якія павінны былі б замяніць альбо выцесніць адпаведныя свецкія ўстановы, хоць у пэўных умовах такія касцёльныя ўстановы (напр. школы, бальніцы, прэса) бываюць патрэбныя і абавязковыя. Асвячэнне свету грунтуецца на фармаванні самога чалавека, а таксама адносінаў паміж людзьмі, грамадскага жыцця, чалавечай культуры, а паслядоўна і гісторыі, згодна з воляю і законам Божым. Выяўляюцца яны ўжо ў самой прыродзе рэчаў, якую чалавек (натуральна, таксама хрысціянін) павінен пазнаваць і да якой павінен дастасоўвацца ў сваёй дзейнасці. Выяўляюцца яны таксама ў запаведзях Божых і ў патрабаваннях Хрыстовага Евангелля: праўды, справядлівасці, любові…

Асвячаць свет - азначае жыць і выконваць сваё заданне «ў звычайных умовах сямейнага і грамадскага жыцця», выпраменьваць веру, надзею і любоў» і такім чынам «указваць іншым Хрыста», «прасвятляючы ўсе часовыя справы».

Аўтаномія

Пра аўтаномію ў навучанні Касцёла гаворыцца ў адносінах да «зямных рэчаў»: чалавека, грамадства, навукі… Азначэнне «зямных рэчаў» як аўтаномных аказалася неабходным сёння з увагі на гістарычнае развіццё сувязяў Касцёла з зямною і свецкаю рэчаіснасцю.

Касцёл ніколі не меў прэтэнзій да ўлады ў справах часовых, а толькі лічыў сваім абавязкам умешвацца, калі парушаўся маральны лад. Называецца гэта інтэрвенцыяй ratione peccati - з прычыны граху. Недзе з пачатку сярэднявечча мяжа касцёльнай улады на практыцы не была вельмі выразнаю. Звязана гэта было перш за ўсё з шырокім разуменнем таго, што сакральнае, і таму пэўным чынам падпарадкаванае Касцёлу. Нават разумелася, што сама свецкая ўлада, імператарская альбо каралеўская, дадзена Богам і выконваецца ад Яго імя. Адсюль вынікала, што папы павінны былі каранаваць імператараў і каралёў. У сацыяльнай галіне Касцёл, пераважна, дзякуючы законам, у сярэднявечнай Еўропе стаў заснавальнікам школаў, разам з універсітэтамі, шпіталямі і рознымі формамі сацыяльнага забеспячэння. Касцёл таксама на працягу стагоддзяў быў першым і самым магутным мецэнатам мастацтва… Ажно да 1870 года ў цэнтральнай частцы Апенінскага паўвострава існавала касцельная дзяржава і, дзякуючы гэтаму, Касцёл непасрэдна ўдзельнічаў у еўрапейскай палітыцы.

Паралельна дзейнасці Касцёла ў часовай галіне, мела месца адваротная з'ява - уплыў каталіцкіх уладароў на жыццё Касцёла. Яны ўплывалі таксама і на выбар Папы.

У ХІХ ст. (апошнім момантам была крыху раней Французская рэвалюцыя), калі наступіла ўзмацненне ліберальных плыняў, еўрапейскія дзяржавы імкнуліся да вызвалення з-пад уплыву Касцёла і рэлігіі, падпарадкоўваючы сабе розныя галіны грамадскага жыцця, што дасюль знаходзіліся пад уплывам Касцёла, і перадусім аб'яўляючы ўласную свецкасць, што, як правіла, было звязана са зменаю каралеўства на рэспубліку. Дзеянні гэтыя, звернутыя супраць Касцёла, часта ўспрымаліся і тымі, хто іх выконваў, і людзьмі Касцёла як ініцыятыва, звернутая супраць рэлігіі і самой веры ў Бога.

Усе гэтыя грамадскія працэсы спрыялі таму, што ў Касцёле развівалася ўсведамленне яго адносінаў да так званага свету і ў сувязі з тым - да аўтаноміі свету. Другі Ватыканскі Сабор (КК 36; КДК 36. 41) сцвярджае, што створаныя рэчы і чалавечае грамадства валодаюць аўтаноміяй, г.зн. маюць уласную каштоўнасць і ўласныя правы, паводле якіх развіваюцца і якія чалавек павінен пазнаваць, каб у кожнай галіне згодна з імі дзейнічаць. Усе гэтыя рэаліі залежаць ад Касцёла толькі ў тым сэнсе, што ён мае абавязак клапаціцца аб захаванні ва ўсім закону Божага і правоў чалавека. Бо была б фальшывая аўтаномія, калі б часовыя справы трактаваліся так, быццам яны не падпарадкаваныя закону Божаму, якому падпарадкавана ўсё, што Бог стварыў, і які абавязвае чалавека ва ўсёй яго дзейнасці.

Законы

Назва «законы» ахоплівае разнастайныя супольнасці хрысціянаў, якія жывуць паводле трох евангельскіх прынцыпаў: чыстасці, убоства і паслухмянасці.

Напачатку, у старажытнасці, шмат хрысціянаў, прагнучы прысвяціць сябе выключна Божым справам, шукала адасаблення ў пустынных альбо цяжка даступных месцах. Пазней ствараліся супольнасці, якія жылі паводле акрэсленага правіла. Першыя законы паўсталі на Усходзе ў ІV ст. (закон св. Базыля), а на Захадзе - у VІ ст. (закон св. Бенедыкта). Законы гэтыя прадугледжвалі жыццё ў адным кляштары ці абацтве і тым самым - у адной невялікай супольнасці. Новы тып законаў з'явіўся ў сярэднявеччы разам з убогімі законамі - францішканаў і дамініканаў. Іх члены - браты - вандравалі з месца на месца ў залежнасці ад апостальскіх патрэбаў. У сярэднявеччы і ў нашыя часы на Захадзе ўзнікаюць (з часу рэфармацыі - толькі ў каталіцкім Касцёле) шматлікія мужчынскія і жаночыя законы рознага характару: чыста сузіральныя (кантэмпляцыйныя), напрыклад, камедулы, кармэліты; дзейсныя, г.зн. адданыя якімсьці пэўным харытатыўным, выхаваўчым і інш. задачам, напрыклад, езуіты, сёстры міласэрнасці альбо шарыткі; альбо таксама, ужо сучасныя, што паядноўваюць жыццё сузіральнае і дзейснае, напрыклад, «малыя браты» і «малыя сёстры», сёстры маці Тэрэсы з Калькуты. Узнікаюць таксама сёння так званыя свецкія інстытуты, члены якіх паядноўваюць жыццё «ў свеце» з практыкаю евангельскіх радаў.

Евангельскія рады супрацьпастаўляюцца тром «пажадлівасцям», да якіх св. Ян Апостал адносіць усялякае маральнае зло: пажадлівасць цела, пажадлівасць вачэй і пыху гэтага свету (1 Ян 2, 16). Тым самым жыццё, паводле евангельскіх радаў, з'яўляецца знакам будучага Валадарства Божага, дзе «не будуць ані жаніцца, ані замуж выходзіць» (Мц 22, 30). Яно - знак веры, што жыццё чалавека на зямлі мінае і чакаць трэба будучага, якое будзе існаваць вечна. Яно - знак, што не трэба збіраць скарбаў на зямлі, але ў небе (Мц 6, 19-20). Такі істотны грамадскі сэнс законнага жыцця.

Законнае жыццё адначасова з'яўляецца формаю, у якой Касцёл выходзіць насустрач канкрэтным грамадскім патрэбам, што ўзнікаюць у дадзеным часе - такім, як апека над хворымі, бяздомнымі, занядбанаю моладдзю і г.д. Такім чынам, жыццё гэтае не азначае адыходу ад свету, «пакіданне» свету, але, хутчэй, поўным заангажаванасці адказам на яго разнастайныя выклікі. Прытым, законнае жыццё грунтуецца на перакананні, што ў Богу і ў Хрысце ўсе людзі складаюць адно, і што жыццё, пасвячэнне, малітва паасобных людзей і іх супольнасцяў - каштоўныя для ўсіх.

Як форма жыцця ў супольнасці, законы рэалізуюць волю Хрыста, каб Касцёл быў братэрскім грамадствам Яго вучняў. Яны могуць таксама сведчыць, што Бог не хоча збаўляць кожнага чалавека паасобку, але ў супольнасці, што ўтварае адзін люд Божы.

Касцёл абвяшчае Евангелле

Абвяшчэнне Евангелля, а значыць Добрай Навіны, што Бог збаўляе свет праз смерць і змёртвыхпаўстанне свайго Сына Езуса Хрыста - гэта істотная і галоўная місія Касцёла. Усе чатыры Евангеллі падаюць у розных фармулёўках тое, што Езус наказаў сваім апосталам абвяшчаць гэту Добрую Навіну. Мацвей гаворыць, што апосталы павінны навучаць усе народы (28, 18-10), Марк кажа, што яны павінны абвяшчаць Евангелле ўсялякаму стварэнню (16, 15-18), Лука піша, што ў імя Езуса павінна абвяшчацца навяртанне і адпушчэнне грахоў усім народам, і апосталы павінны даваць сведчанне гэтаму (24, 45-49), урэшце, Ян гаворыць, што Езус пасылае вучняў, каб яны моцаю Духа Святога адпускалі альбо затрымлівалі грахі (20, 21-23).

Абвяшчэнне Евангелля - Добрай Навіны аб збаўленні, аб адпушчэнні грахоў Богам у Езусе Хрысце ўсім людзям - апосталы лічаць такою важнаю сваёю місіяй, што не хочуць аддаваць сябе нічому іншаму, як толькі «малітве і паслузе слова» (Дз 6, 4). Калі гэтае слова абуджае веру, а тыя, што паверылі, прымаюць хрышчэнне - утвараецца Касцёл: супольнасць тых, што паверылі сведчанню апосталаў. У сваю чаргу кожны, хто паверыў, становіцца, ці ў кожным разе павінен станавіцца, прапаведнікам слова. Ён не можа не дзяліцца з іншымі Добраю Навіною, якую сам прыняў і ў якой ён перакананы. Яна не можа не праяўляцца ў яго паводзінах, якія бачны для ўсіх. Як апосталы зведалі смерць і ўваскрэсенне Езуса ва ўласным жыцці, так кожны, хто паверыў, зведвае смерць і змёртвыхпаўстанне Езуса сакрамэнтальна, у сакрамэнце хрышчэння. Як апосталы атрымалі Духа Святога, каб Яго моцаю стаць прапаведнікамі Евангелля, так кожны хрысціянін атрымлівае Духа Святога ў сакрамэнце бежмавання. Толькі праз абвяшчэнне Евангелля ўсяму свету кожны з вучняў Езуса Хрыста - кожным хрысціянінам - пастаянна творыцца і развіваецца сам Касцёл.

Але Евангелле не абвяшчаецца з перакананнем, што Касцёл павінен ахапіць усіх людзей і што збаўленыя могуць быць толькі тыя, што самі стануць хрысціянамі. Евангелле абвяшчаецца з радасцю ад дзялення Добраю Навіною з кожным сустрэчным чалавекам і з вераю, што Езус - гэта сапраўды Знаўца ўсіх людзей. Таксама і тых, хто ў гэта не верыць.

Касцёл абавязковы для збаўлення

Чытаем у Евангеллі ад св. Марка, што Езус перад сваім унебаўшэсцем наказваў апосталам, каб ішлі па ўсім свеце і абвяшчалі Евангелле ўсялякаму стварэнню: «Хто паверыць і ахрысціцца, збаўлены будзе; хто ж не паверыць, асуджаны будзе» (Мк 16, 15-16). Абавязковасць веры і хрышчэння для збаўлення азначае абавязковасць Касцёла. Адсюль паходзяць вядомыя ў хрысціянскай традыцыі фармулёўкі: «па-за Касцёлам няма збаўлення» альбо «не можа мець Бога Айцом той, хто не мае Касцёла за Маці». Аднак, ці азначае гэта, што толькі хрысціяне могуць быць збаўленыя, а ўсе астатнія прыгавораныя да асуджэння?

«Хто паверыць і прыме хрышчэнне, будзе збаўлены» азначае, што кожны, хто пачуе Добрую Навіну аб збаўленні праз Езуса Хрыста і ў сваім сумленні будзе перакананы ў яе праўдзівасці, павінен, нягледзячы на ўсялякія ўнутраныя альбо знешнія перашкоды, прыняць на знак свае веры хрышчэнне і тым самым стаць членам супольнасці Хрыстовых вучняў - членам Касцёла. А хто б гэтага не ўчыніў, альбо, належачы да Касцёла, пакінуў бы яго з-за якіхсьці людскіх меркаванняў, той страціў бы вечнае збаўленне.

Аднак гэта не азначае, што толькі хрысціяне могуць і павінны быць збаўленыя. Мы верым і гэтаму таксама вучыць хрысціянскае Аб'яўленне, што Бог любіць усіх людзей і для збаўлення ўсіх паслаў свайго Сына, Езуса, на свет. Езус памёр і ўваскрос за грахі свету, за грахі ўсіх людзей дзеля таго, каб усе мелі жыццё. Праз свайго Духа Ён знаходзіць доступ да кожнага сэрца.

Касцёл - гэта знак, сакрамэнт збаўлення ўсіх людзей праз Езуса Хрыста, праз Яго смерць і ўваскрэсенне: ён абвяшчае іх усяму свету, нагадвае пра іх у сакрамэнтах, ажыццяўляе ў пэўнай ступені ў братэрскай любові.

Збаўленне кожнага чалавека, хоць бы ён ніколі не чуў (альбо не чуў з-за сваіх перакананняў) пра Езуса Хрыста, здзяйсняецца, дзякуючы Езусу Хрысту. І здзяйсняецца, дзякуючы Касцёлу, які ў сваіх вызнаўцах з'яўляецца заўсёды прысутным знакам збаўлення свету праз Езуса Хрыста.

Касцёл - сакрамэнт збаўлення

Азначэнне Касцёла як сакрамэнту збаўлення, такое важнае для разумення яго сутнасці, патрабуе некалькіх паясненняў.

Слова «сакрамэнт» азначае ў хрысціянскай традыцыі «таямніцу». Рэальнасць, якую мы называем сакрамэнтам, бачная і асязальная, але яна не абмяжоўваецца толькі гэтым. Тое, што ў сакрамэнце бачнае і асязальнае, вядзе да таго, што нябачнае, вядзе да справы збаўлення чалавека Богам.

Другі Ватыканскі Сабор называе Касцёл сакрамэнтам еднасці ўсіх людзей з Богам і паміж сабою (КК 1). Гэта еднасць зразумелая, калі мы верым, што Бог - Стварыцель усяго і ўсіх і што ўсе людзі, створаныя па вобразе і падабенству Божым, з'яўляюцца паміж сабою братамі. Еднасць паміж людзьмі паўсюдна прызнаецца істотным дабром, да якога трэба рашуча імкнуцца.

Кожны грэх разбурае гэту еднасць. Ён з'яўляецца перамогаю ўласнай любові над любоўю да іншых і разам з тым - непаслухмянасцю Богу, Каторы даў нам запаведзі.

Збаўленне здзейсненае і пастаянна здзяйсняемае Сынам Божым, Езусам Хрыстом, - гэта вяртанне разбураемай грахом еднасці людзей з Богам і паміж сабою. Езус Хрыстус аб'яўляе, што Бог - Айцец усіх людзей, а ўсе людзі - браты. Ён дамагаецца любові Бога і бліжняга як аднае, непадзельнай пазіцыі. Любові, узнятай ажно да аддання жыцця за іншых. Сам, паслушны Айцу аж да смерці, Ён аддае жыццё за нашае збаўленне, а значыць за вызваленне ад граху і смерці, за еднасць, якая павінна ўрэшце паяднаць у Ім усіх людзей з Богам і паміж сабою (Ян 17).

Касцёл - гэта супольнасць вучняў Езуса. Яны павінны, дзякуючы сваёй веры, абвяшчаць збаўленне, здзейсненае Богам у Езусе. Дзякуючы сваёй надзеі, яны павінны абуджаць перакананне, што Бог вядзе чалавецтва да канчатковай рэалізацыі пажаданай еднасці. Дзякуючы сваёй любові да Бога, і людзі павінны станавіцца не толькі прыкладам, але як бы зародкам братняй любові ў любові да адзінага Айца ў небе.

Такім чынам Касцёл, як сацыяльна бачная і асязальная супольнасць вучняў Езуса Хрыста, вядзе да спаткання з таямніцаю збаўлення, г.зн. новага паяднання ўсяго праз Бога ў Хрысце (Эф 1, 10), з'яўляецца сакрамэнтам збаўлення.

Знакі часу

Знакамі часу называюцца з'явы, якія ўзнікаюць у чалавечай гісторыі і культуры і ў якіх Касцёл у святле Евангелля бачыць руку Божую і дадзены яму заклік.

Пад «з'явамі» мы разумеем тут перапляценне многіх фактаў з галіны тэхнічнага прагрэсу, эканамічных новаўвядзенняў, сацыяльных абумоўленасцяў, палітычных сістэмаў, культурнага абмену, зменаў розуму і г.д., якія ахопліваюць розныя галіны чалавечай дзейнасці і выяўляюць патрэбы і памкненні сённяшняга чалавека. Яны становяцца «знакамі», калі дойдуць да агульнай свядомасці на працягу гісторыі. Такімі знакамі часу цяпер, напрыклад, з'яўляецца развіццё рабочага класу, удзел жанчынаў у грамадскім жыцці, вызваленне народаў, якія дасюль не мелі незалежнасці, міжнароднае супрацоўніцтва ў маштабе ўсяго зямнога шара, агульначалавечае пачуццё братэрства і г.д. (…)

«Касцёл заўсёды мае абавязак вывучаць знакі часу і тлумачыць іх у святле Евангелля» (КДК 4), г.зн. у святле веры ў Бога, які стварыў свет і чалавека, які з любові збаўляе яго праз Езуса Хрыста і вядзе ажно да надыходу свайго валадарства. Значыць, Касцёл бачыць ва ўзнікаючых з'явах дзеянне Божага Провіду, які вядзе свет да збаўлення, бачыць падрыхтоўку да прыняцця Евангелля і яго наказу братняй любові, бачыць каштоўнасці, што не чужыя Валадарству Божаму… Як, напрыклад, не бачыць ва ўсведамленні агульнага братэрства людскога імкнення да тае любові, якую абвяшчаў і якой дамагаўся Хрыстус і якая павінна ў збаўленні паяднаць усіх як дзяцей аднаго Айца?

Касцёл верыць, што збаўчае Божае дзеянне не абмяжоўваецца ім адным, і тымі, што ўжо паверылі, але распаўсюджваецца на ўвесь свет. Таму ўсё тое, што робіцца ў гэтым чалавечым свеце, з'яўляецца для Касцёла дадзеным яму Богам знакам і прызваннем, каб пазнаючы і разумеючы свет, у які ён пастаянна пасылаецца, «мог, дастасоўваючыся да ментальнасці кожнага пакалення, адказваць людзям на іх адвечныя пытанні, якія датычаць сэнсу цяперашняга і будучага жыцця» (КДК 4).

(…)

Экуменізм

Нягледзячы на выразную волю Хрыста, каб усе Яго вучні «былі адно» (Ян 17, 21), у гісторыі хрысціянства ўзніклі падзелы, якія выклікалі з'яўленне розных хрысціянскіх Цэркваў. Акрамя каталіцкага Касцёла, існуюць перадусім праваслаўныя ўсходнія Цэрквы і шматлікія Цэрквы і супольнасці, што выраслі на грунце рэфармацыі ХVІ ст., г.зн. пратэстанцкія альбо евангельскія Цэрквы. Нарастаючае з цягам часу ўзаемнае непаразуменне, палемікі і нават варожасць зрабілі немагчымым усялякае імкненне да еднасці. Толькі ў нашым стагоддзі гэтае імкненне бярэ верх над воляю захавання толькі ўласнай хрысціянскай традыцыі і супрацьпастаўлення сябе іншым.

Імкненне да ўзаемнага збліжэння, да супрацоўніцтва, а ў далейшай перспектыве і да поўнай еднасці паміж хрысціянамі і хрысціянскімі Цэрквамі набыло назву экуменізму (па-грэцку «oikumene» азначае ўвесь населены свет). Пачатак экуменічнаму руху далі розныя ініцыятывы ў евангельскіх Цэрквах, што імкнуцца да супрацоўніцтва паміж сабою. У 1948г. яны стварылі Сусветную Раду Цэркваў, да якой у 1961г. далучыліся таксама праваслаўныя Цэрквы. У склад гэтай Сусветнай Рады цяпер уваходзяць прадстаўнікі больш чым 300 Касцёлаў і Цэркваў.

Каталіцкая экуменічная пазіцыя вырастае як з усведамлення, што Касцёл па волі Хрыста павінен быць адзін, так і з пераканання, што віну за існуючыя ў хрысціянстве падзелы нясуць не толькі хрысціяне, якія ў свой час адлучыліся ад каталіцкага Касцёла, але і самі католікі. Пры тым гэтаю віною нельга абцяжарваць хрысціянаў, якія жывуць сёння і з шчыраю вераю лічаць свае Цэрквы цалкам сапраўднымі.

У гэтых Цэрквах ёсць шмат супольных, істотных элементаў Хрыстовага Касцёла: прызнанне Божага Аб'яўлення, адлюстраванага ў Святым Пісанні, вызнаванне Бога ў Тройцы адзінага і Езуса Хрыста як Сына Божага і Збавіцеля, супольная вера, надзея і любоў, ва ўсялякім разе некаторыя сакрамэнты - асабліва хрышчэнне і Эўхарыстыя. Адсюль сыходзіць і пачуццё братэрства з усімі хрысціянамі, і перакананне, якое выказаў Другі Ватыканскі Сабор у Дэкрэце аб экуменізме, што Дух Святы збаўча дзейнічае таксама ў некаталіцкіх Цэрквах (ДЭ 3).

Экуменічныя памкненні праяўляюцца ва ўсё лепшым узаемным знаёмстве, у сумесным тлумачэнні Святога Пісання, у тэалагічным дыялогу, у супрацоўніцтве на грамадскай ніве.

Асаблівае значэнне мае супольная малітва хрысціянаў пры розных выпадках і найбольш у часе штогадовага тыдня малітваў аб еднасці хрысціянаў, які адзначаецца з 18 да 25 студзеня.

Касцёл і нехрысціянскія рэлігіі

Акрамя хрысціянства, на свеце існуе шмат іншых рэлігій. У народаў, якія захавалі старажытную культуру, напрыклад, у глыбіні Афрыкі, на астравах Ціхага Акіяна, сустракаецца вера ў таемную сілу, што кіруе падзеямі чалавечага жыцця і ходам падзеяў свету. Некаторыя з тых народаў прызнаюць Найвышэйшае Боства альбо Айца. Ранейшыя за хрысціянства вялікія рэлігіі Усходу: індуізм і будызм. У шматлікіх міфах і філасофскіх даследаваннях яны гавораць пра чалавека, пра сэнс яго жыцця, пра дабро і зло, грэх і цярпенне, пра дарогу, што вядзе да шчасця, пра смерць, пра суд і справядлівасць пасля смерці. Яны абвяшчаюць маральныя наказы, адпраўляюць сакральныя абрады.

Другі Ватыканскі Сабор заклікаў католікаў, каб у размовах і ў сумеснай працы з вызнаўцамі гэтых рэлігій, праяўлялі да іх павагу, захоўвалі і падтрымлівалі духовыя і маральныя каштоўнасці, а таксама культурна-сацыяльныя каштоўнасці гэтых рэлігій (Дэкларацыя аб адносінах Касцёла да нехрысціянскіх рэлігій).

Іншая справа - адносіны Касцёла да мусульманаў. Іх рэлігія - іслам, узнікла ў VІІ ст. пасля Хрыста ў арабскім свеце і пашыралася перш за ўсё шляхам так званай святой вайны. На працягу некалькіх стагоддзяў яна ахапіла датуль хрысціянскую паўночную Афрыку і нават Іспанію. Што датычыць рэлігійных перакананняў, то мусульмане бліжэйшыя да хрысціянства, чым іншыя рэлігіі (апроч юдаізму). Яны ўшаноўваюць адзінага Бога-Стварыцеля, спасылаюцца на Абрагама, якога лічаць сваім патрыярхам, прызнаюць Езуса прарокам, ушаноўваюць Яго Маці, Марыю. Яны чакаюць суднага дня, моляцца, посцяць і складаюць ахвяры бедным. Аднак разам з тым паміж хрысціянамі і мусульманамі на працягу стагоддзяў узнікала шмат спрэчак, вяліся шматлікія войны, паўстала варожасць. І таму Другі Ватыканскі Сабор у згаданай дэкларацыі заклікае ўсіх, каб «выкрэсліваючы з памяці мінулае, шчыра працавалі над узаемным паразуменнем і ў інтарэсах усяго чалавецтва сумесна захоўвалі і развівалі сацыяльную справядлівасць, маральныя каштоўнасці, а таксама мір і свабоду».

Нехрысціянскія рэлігіі не даюць поўнай аб'яўленай праўды, якая, паводле нашай веры, звязана з Аб'яўленнем, дадзеным Богам у народзе ізраільскім, а ва ўсёй паўнаце - у Езусе Хрысце. Аднак, яны абвяшчаюць шмат аўтэнтычнай праўды пра Бога і чалавека, а таксама шмат слушных маральных указанняў. Таксама, дзякуючы гэтаму, хоць Бог мае розныя шляхі дзеяння, вызнаўцы тых рэлігій атрымліваюць ласку Божую, могуць атрымаць веру, надзею і любоў і тым самым дайсці да збаўлення.

Такім чынам, каталіцкі Касцёл «нічога не адкідвае з таго, што ў гэтых рэлігіях сапраўднае і святое… Абвяшчае ж і абавязаны безупынна абвяшчаць Хрыста, у якім людзі знаходзяць паўнату рэлігійнага жыцця і ў якім Бог усё паяднаў з сабою» (з тае самае Дэкларацыі Другога Ватыканскага Сабору).

Касцёл і юдаізм

Юдаізм, які называецца таксама Майсеевай рэлігіяй, вызнаецца галоўным чынам габрэямі. Крыніцы юдаізму знаходзяцца ў кнігах, якія для габрэяў з'яўляюцца поўным Святым Пісаннем і якія хрысціяне называюць Святым Пісаннем Старога Запавету. Аднак канчаткова юдаізм сфармаваўся толькі ў першых стагоддзях пасля Хрыста, калі габрэі пасля разбурэння рымлянамі Ерузалема ў 70-ым годзе, а пазней пасля паражэння паўстання супраць рымлянаў у 135 г. рассеяліся па свеце. У той час узнік Талмуд, у якім былі сабраны традыцыі габрэйскіх рабінаў, дадзеныя імі тлумачэнні закону Майсеевага і ўказанні па яго прымяненні ў новых і незвычайна цяжкіх умовах жыцця.

Непрыняцце большасцю габрэяў веры ў Езуса Хрыста як чаканага Месію і, як вынік таго, своеасаблівая барацьба з хрысціянствам, давялі да шматвяковай узаемнай варожасці. У сярэднявечнай хрысціянскай Еўропе габрэі неаднаразова пераследаваліся, іх правы абмяжоўваліся і з многіх краінаў іх нават праганялі. Габрэі, часта беспадстаўна, абвінавачваліся ў розных злачынствах і, перш за ўсё, на іх легла адказнасць за смерць Езуса. Ажно да нашага часу існуе антысемітызм, які часта выяўляецца ў фанатычнай нянавісці да габрэяў. У выніку памылковай расісцкай ідэалогіі самым жудасным злачынствам нашага стагоддзя стала вынішчэнне па загадзе Гітлера ў часе другой сусветнай вайны некалькіх мільёнаў габрэяў толькі за тое, што яны былі габрэямі.

Ян Павел ІІ называе габрэяў «старэйшымі братамі» хрысціянаў. Бо гісторыя Ізраіля, абранне гэтага народа Богам і дадзенае яму аб'яўленне папярэднічалі і падрыхтавалі прыход менавіта ў гэтым народзе Хрыста і з'яўленне там Касцёла. Хрысціяне прымаюць усё, дадзенае Ізраілю, аб'яўленне і тыя самыя біблійныя кнігі лічаць святымі.

Касцёл «асуджае ўсялякія пераследаванні супраць якіх бы то ні было людзей; аплаквае акты нянавісці, пераслед, праявы антысемітызму, якія калі-небудзь і праз каго-небудзь скіроўваліся супраць габрэяў» (Дэкларацыя Другога Ватыканскага Сабору аб адносінах Касцёла да нехрысціянскіх рэлігій 4).

«Варожасць альбо нянавісць цалкам супярэчаць хрысціянскаму ўяўленню аб годнасці чалавека» (Ян Павел ІІ, апостальскі Ліст ад 27.08.1989 г.).

Тое, што здзейснена ў часе мукі Хрыста, «не можа быць прыпісана ані ўсім без розніцы тагачасным габрэям, ані габрэям сённяшнім» (Саборавая дэкларацыя). Габрэі не былі таксама адкінутыя альбо праклятыя Богам. Бог не разарваў з імі свайго запавету, хоць Хрыстовы Новы Запавет ахапіў усіх людзей.

Хрысціяне і габрэі павінны адносіцца адны да другіх з узаемнаю павагаю, бліжэй пазнаваць адны другіх і супрацоўнічаць паміж сабою. У імя супольнай веры ў Бога і прызнання чалавека за вобраз Божы, яны могуць шмат зрабіць разам для сацыяльнай справядлівасці і міру на свеце.

Касцёл, які пілігрымуе

Другі Ватыканскі Сабор гаворыць пра Касцёл як пра Касцёл, які пілігрымуе (КК 48) і пра Касцёл пілігрымаў - тых, што ў дарозе (КК 50).

Касцёл складаюць людзі, жыццё якіх - гэта дарога і пілігрымка. Бо яны не так адыходзяць, старэючы і паміраючы, як кіруюцца і даходзяць да мэты, да святога месца, якім з'яўляецца сам Бог - любоў і збаўленне, адкрытыя для кожнага чалавека. Касцёл складаюць людзі, якія, верачы ў Хрыста, настойліва імкнуцца да дабра і праўды, да справядлівасці і любові, якія бяруць свой крыж і ідуць за Езусам да змёртвыхпаўстання.

Адбываецца гэта ў часе, у гісторыі, у канкрэтных умовах чалавечага быцця. Усе яны надаюць пэўную форму чалавечым памкненням і адначасова, дзякуючы ім, падлягаюць пастаяннаму пераўтварэнню. Такім чынам развіваецца ў гісторыі чалавечая культура, у якой выяўляюцца і якую фармуюць больш духовыя і трансцэндэнтныя людскія памкненні, чым задавальненне галоўных патрэбаў.

Касцёл пілігрымаў з'яўляецца таксама і сам ва ўсіх сваіх вымярэннях Касцёлам, які пілігрымуе. Свае «паўнаты ён дасягае толькі ў хвале нябеснай, калі надыдзе час аднаўлення ўсяго і калі разам з усім родам людскім таксама і ўвесь свет, глыбока звязаны з чалавекам, што праз яго імкнецца да свае мэты, дасканалым чынам адновіцца ў Хрысце».

Аднак пакуль не надыдзе гэтая хвіліна, Касцёл, які пілігрымуе, у сваіх сакрамэнтах і ўстановах, што належаць цяперашняму веку, мае вобраз гэтага зменлівага свету і жыве сярод стварэнняў, якія дасюль уздыхаюць у болях нараджэння і чакаюць аб'яўлення сыноў Божых» (КК 48).

Сакрамэнты і ўстановы Касцёла, уся яго збаўчая дзейнасць, хоць і вядзе да канчатковага і вечнага дабра - да Бога, праяўляецца ў зменлівай чалавечай культуры і сама пакідае на ёй характэрную адзнаку. Сакрамэнты, установы, дзейнасць Касцёла - усё гэта спыніцца разам з канцом гісторыі, калі споўняцца Божыя абяцанні і надыдзе Валадарства, у якім адзінаю рэалізаванаю ў гісторыі і адначасова дадзенаю Богам рэальнасцю стане любоў.